Urodził się 1/13 listopada 1849 r. (według źródeł encyklopedycznych powstałych za jego życia i tablicy nagrobnej w 1850 r.) w Warszawie jako syn Chaima Zeliga Słonimskiego (1810–1904) i Sary (Salomei) Stern (1824–1897). Ojciec był matematykiem i astronomem, wydawcą pisma w jęz. hebrajskim oraz wynalazcą nagrodzonym za skonstruowanie maszyny arytmetycznej nagrodą Demidowa (1845); dziadek ze strony matki, Abraham Stern (zm. 1842), również zapisał się w historii jako wynalazca. Miał dwóch braci: Stanisława (1853–1916), w przyszłości absolwenta petersburskiej Akademii Medyczno-Chirurgicznej [Медико-хирургическая академия] (AM-Ch), znanego warszawskiego lekarza, uważanego za alter ego doktora Szumana, jednego z bohaterów Lalki Bolesława Prusa (właśc. Antoni Głowacki, 1847–1912), ojca poety i felietonisty Antoniego Słonimskiego, oraz nieporadnego życiowo Józefa (1860–1934), mówiącego 16 językami lingwistę, twórcę konkurującego bezskutecznie z esperanto linguo romane universale oraz systemu stenografii.

W latach 1846–1858 rodzina mieszkała w Tomaszowie Mazowieckim. Do gimnazjum Słonimski uczęszczał w Warszawie, a następnie w Żytomierzu, dokąd w 1862 r. przenieśli się rodzice, gdy ojciec otrzymał posadę inspektora rządowej szkoły rabinów i cenzora druków hebrajskich. Po ukończeniu nauki w szkole średniej podjął studia prawnicze na Wydz. Prawa kijowskiego Uniwersytetu św. Włodzimierza, które ukończył w 1872 r. Następnie udał się do Petersburga, gdzie w 1880 r. ożenił się z Fainą A. Wengierową (1857–1944), pochodzącą z miasta Łubnie [Лубни] w gub. połtawskiej (obecnie obw. połtawski w Ukrainie), córką znanej żydowskiej pisarki Pauliny Ju. Epstein (1833–1916) i dyrektora miejscowego Banku Handlowego oraz członka Rady Miejskiej (1880–1892) Afanasija L. Wengierowa (zm. 1892). Jej siostrami były m.in. Zinaida A. Wengierowa (1867–1941), krytyczka literacka i historyczka literatury europejskiej, oraz pianistka Izabella A. Wengierowa (1877–1956). Brat Siemion A. Wengierow (1855–1920) był wykładowcą Uniwersytetu Petersburskiego (UP), znanym historykiem literatury i krytykiem literackim, autorem fundamentalnego (i nieukończonego) słownika Критико-биографический словарь русских писателей и учёных [Krytyczno-biograficzny słownik pisarzy i uczonych rosyjskich] (Санкт-Петербург 1866–1904). Młodzi małżonkowie przeszli w 1881 r. na prawosławie, chcąc oszczędzić dzieciom losu obywateli drugiej kategorii. Wybór ten miał charakter koniunkturalny, gdyż oboje byli agnostykami. Przeprowadzka nad Newę i wżenienie się w rodzinę identyfikującą się z Rosją przesądziły o związaniu swoich losów przez Słonimskiego z językiem i kulturą rosyjską.

Zdecydowawszy o przenosinach do stolicy imperium, Słonimski od samego początku utrzymywał się z pracy publicystycznej. Współpracował z dziennikiem „Sudiebnyj Wiestnik” [Судебный вестник, Goniec Sądowy], a także z czasopismem „Sudiebnyj żurnał” [Судебный журнал, Czasopismo Sądowe], wydawanym przez Arnolda B. Dumaszewskiego (1834/1835–1887). Większość materiałów w gazecie codziennej ukazywało się bez podpisu, więc nie wiadomo, co tam publikował. Wyróżnienie stanowił sam udział w tworzeniu tego organu prasowego, do którego regularnie pisywali prawnicy tej miary co Anatolij F. Koni (1844–1927), z czasem reformator kodeksu karnego i słynny sędzia. Wspomniane wyżej czasopismo branżowe wydrukowało m.in. obszerne opracowanie autorstwa Słonimskiego z pogranicza cywilistyki i psychiatrii; problematyka ta będzie zresztą stałym punktem w jego pracach z zakresu prawa. W późniejszych latach wróci do niej m.in. na łamach redagowanego przez zasłużonego dla petersburskiej Polonii lekarza psychiatrę prof. AM-Ch Jana Lucjana Mierzejewskiego (1838–1908) „Wiestnika Psichiatrii” [Вестник психиатрии]. Innym periodykiem specjalistycznym, z którym w latach 70. XIX w. podjął współpracę, był „Żurnał grażdanskogo i ugołownogo prawa” [Журнал гражданского и уголовного права, Czasopismo prawa cywilnego i karnego]. Summę ustaleń i osiągnięć twórczych na tym polu zawarł w swojej pierwszej książce, opublikowanej przez renomowane wydawnictwo Общественная польза [Pożytek społeczny] – Умственное расстройство, его значение в праве гражданском и уголовном [Pomieszanie zmysłów, jego znaczenie w prawie cywilnym i karnym] (Санкт-Петербург, 1879).

Jeszcze w 1875 r. Słonimski opuścił „niszę branżową” i zaczął publikować w tzw. gazetach uniwersalnych, kierujących przekaz do szerszego grona odbiorców. O jego wysokiej pozycji świadczy to, że w redakcjach kolejnych periodyków zajmował eksponowane stanowiska, odpowiadając za kluczowy dział publicystyki politycznej. Pierwsze szlify zdobywał w gazecie „Russkij Mir” [Руский мир], która uchodziła za organ konserwatyzmu społecznego, nawiązujący do brytyjskiej tradycji torysów i zwalczający egalitarny pierwiastek „wielkich reform”. W końcowym etapie jej samodzielnego istnienia, czyli w latach 1877–1879, wspomagał redaktora Jewgienija K. Rappa (1841–1904), przyczyniając się do zmiany kierunku ideowego dziennika. Zdobyte tam doświadczenia wykorzystał, podejmując wysiłek kierowania działem politycznym liberalnego dziennika „Poriadok” [Порядок]. Gazeta ta zaczęła wychodzić w styczniu 1881 r., w okresie „dyktatury serca” Michaiła T. Loris-Mielikowa (1824–1888) i przetrwała nieco ponad rok. W późniejszych latach nie angażował się już w prasie codziennej.

Reputację wytrawnego publicysty, podejmującego złożone zagadnienia z zakresu prawa, ekonomii i polityki międzynarodowej, ugruntował Słonimski jeszcze przed trzydziestką. Jej wyrazem były rozległe artykuły, publikowane systematycznie w tzw. tołstych żurnałach. Jeszcze w 1879 r. drukował prace w mającym radykalne oblicze i zamkniętym na początku 1880 r. czasopiśmie „Słowo” [Слово]. Do annałów publicystyki rosyjskiej przeszedł jednak za sprawą trwającej bez mała 35 lat współpracy z czasopismem „Wiestnik Jewropy” [Вестник Европы, Posłaniec Europy]. Jak sam wspominał, czytywał je regularnie jeszcze w okresie gimnazjalnym, rodzice prenumerowali bowiem ten periodyk, mieszkając w Żytomierzu (Л. З. Слонимский, М. М. Стасюлевич, как редактор, w: М. М. Стасюлевич и его современники в их переписке: В 5 т., Санкт-Петербург 1911, t. 1, s. 22). Czasopismo to założył i redagował przez przeszło cztery dekady Michaił M. Stasjulewicz (1826–1911), historyk średniowiecza, który odszedł z UP w proteście przeciwko represyjnej polityce resortu oświaty wobec studentów. Funkcjonując zrazu jako kwartalnik o profilu naukowym, „Wiestnik Jewropy” szybko stał się miesięcznikiem poświęconym historii, literaturze i bieżącej polityce. Jego tytuł nawiązywał do periodyku wydawanego przez ojca nowoczesnej historiografii rosyjskiej Nikołaja M. Karamzina (1766–1826). Za sprawą składu osobowego redakcji i głoszonych opinii miesięcznik cieszył się reputacją organu prasowego umiarkowanego liberalizmu. Słonimski zadebiutował na jego łamach w 1878 r. artykułem z zakresu historii ekonomii. Odmowa publikacji kolejnego artykułu uznanego przez redakcję „Wiestnika” za zbyt hermetyczny spowodowała kilkuletnią przerwę we współpracy.

Dopiero pozytywne doświadczenia z krótkotrwałej kooperacji w efemerycznej gazecie „Poriadok” [Порядок], której założycielem był także Stasjulewicz, przełożyły się na stałe zaangażowanie Słonimskiego we współtworzenie liberalnego miesięcznika. Objął wtedy pieczę nad działem polityki zagranicznej (tzw. inostrannoje obozrienije, [иностранное обозрение]). Przegląd wydarzeń ze świata jego autorstwa ukazał się po raz pierwszy w grudniowym numerze „Wiestnika Jewropy” za 1882 r. Słonimski prowadził go nieprzerwanie aż do śmierci, która zbiegła się w czasie z końcem istnienia periodyku – ostatni artykuł jego autorstwa ukazał się w przedostatnim numerze czasopisma, już po przewrocie bolszewickim, to jest w grudniu 1917 r. (nr 9–12). Tym samym odegrał trudną do przecenienia rolę w kształtowaniu spojrzenia rosyjskich liberałów na stosunki międzynarodowe. Dobór wydarzeń omawianych w przeglądzie i ich interpretacja stanowiły bowiem jego osobisty wkład w formowanie świadomości politycznej kolejnych generacji społeczeństwa rosyjskiego. Prowadzenie newralgicznego działu „Wiestnika Jewropy” nie było jedynym obowiązkiem Słonimskiego. Od samego początku, z rekomendacji słynnego historyka literatury Aleksandra N. Pypina (1833–1904), pełnił on również funkcję sekretarza redakcji, co zapewniało mu specjalną pozycję w zespole: znał kulisy funkcjonowania periodyku w stosunkach zarówno z interesantami, jak i z cenzurą.

O bliskich relacjach z najważniejszymi postaciami liberalnego czasopisma świadczą więzi pozazawodowe: ojcami chrzestnymi synów Słonimskiego byli Stasjulewicz i filozof Władimir S. Sołowiow (1853–1900). Pomimo to (jeśli wierzyć wspomnieniom A. F. Koniego) nie zaliczał się on do pocztu „rycerzy króla Artura”, jak nazywano wąski krąg przyjaciół redaktora tego opiniotwórczego czasopisma, do którego należał m.in. „król adwokatury rosyjskiej” Włodzimierz Spasowicz (1829–1906). Wysoką pozycję w kręgach liberalnych intelektualistów poświadcza jednak fakt powierzenia Słonimskiemu, wspólnie z prof. Dmitrijem A. Korsakowem (1843–1919), redakcji pośmiertnej edycji krytycznej dzieł zebranych Konstantina D. Kawielina (1818–1885), jednego z ojców założycieli liberalizmu rosyjskiego. Wydawnictwo to pt. Собрание сочинений К. Д. Кавелина (Санкт-Петербург, 1897–1900, t. 1–4) stanowi do dziś obowiązkową pozycję w warsztacie badawczym historyka rosyjskiej myśli społecznej.

Aktywność publicystyczna Słonimskiego przejawiała się także w trudnych do zliczenia recenzjach i artykułach recenzyjnych. Ich rzetelność i nawiązania do innych dzieł świadczyły o nieprzeciętnym oczytaniu autora. Dzięki znajomości kilku języków obcych specjalizował się w krytycznym omawianiu prac wydawanych za granicą. Analizował i komentował książki angielskie, francuskie i niemieckie, nie zajmował się raczej piśmiennictwem polskim. W pierwszym dziesięcioleciu współpracy z „Wiestnikiem Jewropy” był również czołowym autorem przeglądów bibliograficznych. Okres ten zbiegł się z panowaniem cesarza Aleksandra III (1845–1894), który zwalczał wszelkie przejawy liberalizmu. Umiejętne obchodzenie ograniczeń cenzuralnych umożliwiło jednak liberalnemu publicyście przemycanie idei parlamentarnych w swoich tekstach. Aby osiągnąć zamierzony cel, wybierał dopuszczone przez strażników prawomyślności prace, krytykujące parlamentaryzm. W swoich tekstach w zawoalowany sposób podważał ich racje oraz demonstrował słabości, dowartościowując tym samym parlamentarną formę rządów.

Różnorodność i bogactwo tematyczne artykułów Słonimskiego odsłaniały rozległość jego zainteresowań, a zarazem tłumaczyły, dlaczego do końca życia pozostawał niezastąpionym członkiem redakcji „Wiestnika Jewropy”. Wyłączając obszerne przeglądy polityki międzynarodowej i recenzje, opublikował on na łamach tego czasopisma 177 artykułów. Liczba ta obejmuje wyłącznie tytuły tekstów wydrukowanych pod nazwiskiem; ze względu na objętość część z nich ukazywała się drukiem w kilku numerach. Nie miały one charakteru przyczynkarskiego czy abstrakcyjnego. Z reguły podejmowały ważkie (nieraz także kontrowersyjne) problemy, rzutujące na życie społeczne Rosji. Tę cechę aktywności publicystycznej i osobowości Słonimskiego odnotowywał już na początku jego kariery leksykon postaci oddziałujących na życie intelektualne i polityczne cesarstwa, charakteryzując go jako „młodego prawnika i socjologa, ujawniającego niezgorszą pilność, oczytanie i ognik reformatorski” (Наши знакомые. Фельетонный словарь современников, Санкт-Петербург 1884, s. 202).

Artykuły publikowane w „Wiestniku Jewropy” składały się na cykle tematyczne. Dwa z nich zyskały drugie życie dzięki edycji książkowej. Tak było m.in. z traktującym o filozofii, historii, dziejach ustrojów państwowo-prawnych, teorii i praktyce polityki międzynarodowej oraz myśli społecznej i partyjnym życiu politycznym w Europie Zachodniej opus magnum Słonimskiego. Wydana w 1889 r. praca Основные вопросы политики [Podstawowe zagadnienia polityki] uchodziła za jego najważniejsze osiągnięcie twórcze i wedle relaсji jednego z synów (N. Slonimsky, Słuch absolutny, Kraków 1996, s. 9) była tak postrzegana przez niego samego.

W perspektywie historycznej ważniejsza okazała się inna książka liberalnego publicysty Экономическое учение Карла Маркса [Doktryna ekonomiczna Karola Marksa] z 1898 r., podważająca tezy autora Kapitału. Była to najbardziej fundamentalna w przedrewolucyjnej Rosji rozprawa z marksistowskim oglądem ekonomii politycznej. Poglądy Słonimskiego miały szerszy rezonans, o czym świadczy fakt, że niemiecki przekład jego prac o Marksowskiej teorii ekonomicznej (Karl Marx' nationalökonomische Irrlehren. Eine kritische Studie von Ludwig Slonimski) ukazał się w Berlinie na rok przed wydaniem rosyjskim. Wśród czytelników tej książki znalazł się Lew N. Tołstoj (1828–1910); po śmierci słynnego pisarza Słonimskiemu wypożyczono jego osobisty egzemplarz, by mógł zapoznać się z komentarzami na marginesach. Zgodnie ze świadectwem najstarszego syna z pracą tą, opatrując ją licznymi uwagami, zapoznał się gruntownie także Władimir I. Uljanow (Lenin, 1870–1924). Wiadomo z pewnością, że twórczość Słonimskiego była znana już wcześniej przyszłemu autorowi przewrotu bolszewickiego. W jednej z młodzieńczych prac (1894) Lenin stwierdził, że reprezentuje on „punkt widzenia zwykłego liberała, absolutnie niezdolnego do zrozumienia burżuazyjnego charakteru współczesnych porządków” (tenże, Któż to są „przyjaciele ludu” i jak oni wojują z socjaldemokratami, w: tegoż, Dzieła, t. 1, Warszawa 1983, s. 304).

Wśród dziesiątek artykułów Słonimskiego w „Wiestniku Jewropy” niektóre tematy przewijały się częściej niż inne. W dziedzinie historycznej najbardziej interesowały go dzieje francuskiego Pierwszego i Drugiego Cesarstwa; w politycznej – wyobraźnia niemieckiej elity władzy, zwłaszcza kanclerza Ottona von Bismarcka (1815–1898), a także idee pacyfistyczne. Studiował modne wówczas zagadnienia nacjonalizmu i postępu, czytał memuarystykę działaczy politycznych państw zachodnich. W kwestiach ekonomicznych jego uwagę zaprzątały zwłaszcza rosyjska reforma monetarna i narodnickie teorie rozwiązania problemów agrarnych. Szczególne miejsce w jego pismach zajmowała twórczość L. N. Tołstoja. Wiele tekstów Słonimskiego rzuca światło na życie i dzieła ważnych (a dziś często zapomnianych) postaci rosyjskiego środowiska intelektualnego; pozwalają one również dostrzec wszelkie niuanse ówczesnych dyskusji o wolności druku jako warunku istnienia swobód obywatelskich. Słonimskiego żywo zajmowały również sprawy społeczne, osobliwie los warstwy chłopskiej. Mając na względzie ochronę interesów ekonomicznych chłopów, był on zwolennikiem zachowania wspólnotowego władania ziemią. Swoim poglądom dał wyraz m.in. w referatach, które wygłosił w istniejącym od 1877 r. Towarzystwie Prawniczym przy Uniwersytecie Petersburskim [Юридическое общество при Санкт-Петербургском университете]. Śladem tych wystąpień są dwie broszury: О поземельной собственности с точки зрения будущего гражданского уложения [Własność ziemska z punktu widzenia przyszłego kodeksu cywilnego] (Санкт-Петербург, 1885) oraz Охрана крестьянского землевладения и необходимые законодательные реформы [Zabezpieczenie chłopskiej własności ziemskiej i niezbędne reformy prawodawcze] (Санкт-Петербург, 1891). Członkostwo we wspomnianym stowarzyszeniu miało charakter prestiżowy. Zgodnie ze statutem przysługiwało ono wyłącznie osobom, które dały się poznać dzięki wieloletniej działalności na niwie prawa: naukowej lub praktycznej; każda kandydatura wymagała pisemnych rekomendacji i musiała być zaaprobowana w tajnym głosowaniu zgromadzenia ogólnego.

Mimo formalnej konwersji na prawosławie i wychowywania dzieci w niewiedzy o ich korzeniach problematyka żydowska zajmowała ważne miejsce w tekstach Słonimskiego. Po raz pierwszy szerzej wypowiedział się na ten temat dwa lata przed prawosławnym chrztem w literacko-historycznym almanachu „Biblioteka Żydowska”. Stwierdzał tam, że odrębne regulacje prawne obejmujące wyznawców religii mojżeszowej powinny zostać zlikwidowane, co miałoby się przysłużyć samemu państwu (Л. З. С-ский, Взгляд на юридическое положение евреев в России и заграницей. Историко-политический этюд, „Еврейская библиотека. Историко-литературный сборник”, Санкт-Петербург 1878, t. 6, s. 135–159 /druga paginacja/). Stanowisko to, korespondujące z ideałami liberalnymi, podtrzymywał i rozwijał w kolejnych latach zarówno na łamach prasy, jak i wydawnictw encyklopedycznych, demaskując absurdalność haseł antysemickich.

Punkt widzenia Słonimskiego w przedrewolucyjnych sporach o reformy ustrojowe wybrzmiał najdobitniej w artykule polemicznym wobec głośnej pracy oberprokuratora Najświętszego Synodu Konstantina P. Pobiedonoscewa (1827–1907) Московский сборник [Zbiór moskiewski] (Санкт-Петербург, 1896). Napisany pod kryptonimem „L” artykuł О «великой лжи» нашего времени [O „wielkim kłamstwie” naszych czasów] („Вестник Европы” 1896, nr 10, s. 766–790) był jedynym głosem w liberalnej prasie rosyjskiej otwarcie krytykującym ultrakonserwatywne poglądy dygnitarza, pozostającego od lat szarą eminencją dworu. Liberalny publicysta polemizował z kluczowym szkicem Pobiedonoscewa o „wielkim kłamstwie naszych czasów”, za które ów uważał ludowładztwo, przybierające postać rządów parlamentarnych oraz żyrujących je konstytucji. Słonimski zwracał uwagę na fakt, że źródła parlamentaryzmu europejskiego tkwią nie w Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789–1799), lecz w brytyjskiej kulturze politycznej. Konstatacja ta obracała wniwecz antyliberalne filipiki autora recenzowanej książki. Po latach artykuł ten został znacząco poszerzony i ukazał się już pod nazwiskiem jako odrębna publikacja О великой лжи нашего времени. К. П. Победоносцев и князь В. П. Мещерский. Критический этюд [O wielkim kłamstwie naszych czasów. K. P. Pobiedonoscew i ks. W. P. Mieszczerski. Etiuda krytyczna] (Санкт-Петербург, 1908). Zestawienie w jednym rzędzie przedstawicieli różnych nurtów konserwatyzmu Pobiedonoscewa i ks. Władimira P. Mieszczerskiego (1839–1914), nie pozostawiało wątpliwości, że w istocie polemista rozprawiał się nie tyle z poglądami autora, co z ideologią, nie dopuszczającą przekształcenia Rosji w monarchię konstytucyjną.

Podobnie jak reszta członków zespołu redakcyjnego „Wiestnika Jewropy” Słonimski był zwolennikiem stopniowych reform, przeciwstawiał się zarówno samowoli absolutyzmu, jak i rewolucji. Z zadowoleniem przyjął manifest cesarski 17 października 1905 r., zapowiadający oktrojowanie ustawy zasadniczej. Opatrzył wstępem i uwagami nieoficjalne wydanie manifestów i aktów prawnych, sankcjonujących reformy ustrojowe (Конституция Российской империи, Санкт-Петербург, b.d.), za co spotkały go szykany. Do jego mieszkania wtargnęła w obecności dzieci policja z nakazem poszukiwania nielegalnej literatury, rekwirując egzemplarze wymienionego wyżej wydawnictwa. On sam uważał, że konstytucja nie ogranicza władzy monarszej, a jedynie samowolę biurokratyczną, organ przedstawicielski (Duma) zaś gwarantuje wysłuchanie rzeczywistych potrzeb narodu. W tekście Наша конституция и ее особенности [Nasza konstytucja i jej właściwości] («Вестник Европы» 1908, nr 7, s. 145–157) zwracał uwagę na brak solidnego fundamentu rosyjskiego konstytucjonalizmu w postaci praw obywatelskich. Mimo krytycznego osądu rewolucji 1905 r. obwiniał o jej przyczyny przede wszystkim elitę władzy. W artykule Еще о «Вехах» [Jeszcze o „Drogowskazach”] (tamże 1910, nr 5, s. 369–374) wystąpił stanowczo przeciwko autorom almanachu „Wiechi” [Вехи, Drogowskazy], oskarżającym inteligencję o sprzeniewierzenie się uniwersalnym wartościom.

Liberalizacja cenzury stworzyła Słonimskiemu nowe możliwości aktywności wydawniczej i pisarskiej. Opierając się na doświadczeniach pracy redaktorskiej przy wydawnictwie słownikowym (w latach 1899–1902 współredagował bowiem dwunastozeszytowy Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона [Mały Słownik Encyklopedyczny Brockhausa i Jefrona]), zainicjował powstanie wydawnictwa Политическая энциклопедия [Encyklopedia Polityczna] (Санкт-Петербург, 1906–1907), którego został redaktorem. W przedsłowiu do pierwszego tomu tłumaczył, że „Pod wpływem przykrych i budzących grozę wydarzeń, które całemu narodowi otworzyły oczy na konsekwencje niekontrolowanej samowoli biurokratycznej, w masie społeczeństwa rosyjskiego coraz bardziej upowszechnia się i umacnia przekonanie, że interesy państwa są interesami wszystkich i każdego [z osobna] […], i że znajomość zagadnień polityki wewnętrznej i zagranicznej jest niezbędna nawet najskromniejszym obywatelom” (tamże, Санкт-Петербург 1907, t. 1, bez paginacji). Formuła encyklopedii zakładała publikowanie w porządku alfabetycznym artykułów tematycznych i – rzadziej – biograficznych różnej objętości, każdorazowo podpisanych przez autora. W rezultacie przypominała ona raczej przewodnik po ideach niż kompendium wiedzy. Materiał ilustracyjny stanowiły mapy, opracowane pod kierunkiem słynnego geografa Wieniamina P. Siemionowa (1870–1942). Z zaplanowanych 12 zeszytów składających się na 3 tomy ukazało się ostatecznie 7 zeszytów, liczących 1104 stronice. Encyklopedia Polityczna pozostaje do dziś wartościowym i nadal niewykorzystanym źródłem do badań nad świadomością polityczną liberałów rosyjskich. Sam Słonimski napisał do niej wiele haseł, dotyczących m.in. zagadnień ustrojowych i kwestii żydowskiej. O jego pryncypialnym stosunku do niezależności wydawnictwa świadczy odmowa spotkania z premierem Imperium Rosyjskiego Siergiejem Ju. Wittem (1849–1915), który pragnął przedyskutować z nim treść planowanego hasła biograficznego na swój temat.

Ostatnie lata aktywności publicystycznej Słonimskiego zdominowała tematyka wojenna. Już u schyłku XIX w. dał się on poznać jako orędownik ograniczenia zbrojeń i skodyfikowania prawa humanitarnego. Poglądy te znalazły odbicie w jego optymistycznych ocenach konwencji haskich (1899). W argumentacji na rzecz powstrzymania militaryzmu ujawniały się motywacje idealistyczne. Powoływał się na chrześcijańskie normy etyczne, przekonywał też o wysokim poziomie dojrzałości politycznej i kulturalnej mocarstw, a także o ścisłych powiązaniach ekonomicznych jako rękojmi pokoju. Prawdopodobnie te przekonania miał na myśli jego bratanek, gdy pisał po latach o swoim stryju, że był on „[jednym] z ludzi wykarmionych szlachetnym idealizmem dziewiętnastego wieku” (A. Słonimski, Kroniki tygodniowe 1932–1935, Warszawa 2001, s. 278).

Wielka Wojna (1914–1918) zweryfikowała część poglądów Słonimskiego. O jej wybuch obwiniał napędzane pruskim militaryzmem Trójprzymierze. Zapobieżenie w przyszłości podobnemu scenariuszowi upatrywał w stworzeniu międzynarodowych norm prawnych, ograniczających możliwość użycia siły. Ustanowienie trwałego pokoju uzależniał od demokratyzacji ustrojów państwowych. Dostrzegał ludzkie cierpienia spowodowane przedłużaniem konfliktu zbrojnego. Jednocześnie jednak sprzeciwiał się zawarciu pokoju, gdyby miało się to odbyć za cenę oddania części terytorium Imperium Rosyjskiego. Domagał się kontynuowania wojny do zwycięskiego końca. Nie akceptował dążenia bolszewików do zawarcia separatystycznego pokoju z Niemcami (co nastąpiło niedługo po śmierci publicysty).

Z nadzieją przywitał obalenie caratu w lutym/marcu 1917 r. Dostrzegał w tym szansę urzeczywistnienia ideałów liberalnych, z autonomią jednostki na czele. Przejęcie władzy w Piotrogrodzie przez bolszewików w październiku/listopadzie tegoż roku oceniał wyłącznie negatywnie. Dał temu wyraz w swoim ostatnim przeglądzie wydarzeń na łamach liberalnego miesięcznika, niedługo przed własną śmiercią. Pisał: „Wreszcie nastąpił oczekiwany przewrót. Wyrwana z rąk Rządu Tymczasowego władza znalazła się w dyspozycji obrotnych fanatyków i fantastów, do których przyłączyły się różne podejrzane persony, byli czarnosecińcy, dezerterzy, jawni niemieccy szpiedzy, a nawet zwyczajni kanciarze i bojówkarze, przebrani w mundury wojskowe. I ten poniżający dla Rosji przewrót został dokonany przez tych samych świadomych robotników i żołnierzy, którzy osiem miesięcy wcześniej jednomyślnie i z poświęceniem dokonali wielkiego czynu wyzwolenia Rosji od despotyzmu carskiego” (Политическое обозрение, „Вестник Европы” 1917, nr 9–12, s. 386).

Słonimski nie uczestniczył w życiu petersburskiej Polonii. Utrzymywał natomiast kontakty z Polakami na płaszczyźnie zawodowej. W księgach adresowych występował jako adwokat, choć nie są znane żadne szczegóły jego aktywności na tym polu. Co najmniej od 1899 r. angażował się w działalność rosyjskich organizacji wspierających finansowo twórców. Najpierw w Towarzystwie Pomocy Wzajemnej Literatów i Uczonych [Общество взаимопомощи литераторов и ученых] jako członek zarządu i skarbnik, następnie w bursie dla uboższych pisarzy [Общежитие для писателей им. В. Ф. Голубева]. W ostatnich trzech latach życia pełnił funkcję skarbnika Towarzystwa Upowszechniania Wiedzy Naukowej [Общество распространения научных знаний].

Wielokrotnie zmieniał adres zamieszkania. Początkowo mieszkał przy ul. Ligowka [Лиговка ул.] (obecnie fragment prosp. Ligowskiego [Лиговский пр.]) 9 (1886–1887), następnie w przy 2. Linii [2-я линия] 11–13 Wyspy Wasiljewskiej [Васильевский остров] (1891–1893), w kolejnych trzech latach w Zaułkach Solianym [Соляной пер.] 4–16, Maneżnym [Манежный пер.] 10 i Sołdatskim [Солдатский пер.] 1 oraz przy ul. Prieobrażenskiej [Преображенская ул.] (obecnie ul. Radiszczewa [Радищева ул.]) 32 (1897–1900). W następnych latach zmieniał adresy w obrębie Wyspy Wasiljewskiej, mieszkając kolejno przy: 5. Linii [5-я линия] 52 (1900–1901), 6. Linii [6-я линия] 23 (1902–1903), prosp. Średnim [Средний пр.] 49 (1904–1905), 7. Linii [7-я линия] 54 (1906), prosp. Małym [Малый пр.] 14 (1907–1912) i 3. Linii [3-я линия] 58 (1913–1915). Wreszcie od 1916 r. aż do śmierci osiadł w Dzielnicy Piotrogrodzkiej przy ul. Bolszej Zielieninej [Большая Зеленина ул.] 14.

Wysoka pozycja Słonimskiego w środowisku publicystycznym nie przekładała się na powodzenie materialne. Wedle relacji jego najmłodszego syna ojciec reprezentował „tę część petersburskiej inteligencji […] [która] żyła niedostatnio, grząsko, poszukiwała twardego gruntu, podpory” (М. Слонимский, Книга воспоминаний, Москва-Ленинград 1966, s. 7). Pośrednio potwierdzają to częste przeprowadzki. Przyczyniła się do tego konieczność zapewnienia odpowiednich warunków licznej rodzinie. Nie mogły one jednak być złe, skoro w mieszkaniu stał fortepian. Zdaniem średniego syna w relacjach rodzinnych pozostawał osobą idealistyczną, dyskretną, autoironiczną (w związku z opóźnieniami w dostarczaniu tekstów do druku wyraził obawę, że spóźni się na własny pogrzeb). Żona opisywała go jako osobę potulną, wyabstrahowaną od rzeczywistości (czytanie do snu Tacyta w oryginale), przypominającą usposobieniem Szymona Słupnika (N. Slonimsky, dz. cyt., s. 8, 15).

Z małżeństwa z Fainą miał pięcioro dzieci. Najstarszy syn Aleksandr (1881–1964) był literaturoznawcą, zasłużonym puszkinologiem, wykładowcą akademickim, a także kustoszem archiwum rodzinnego, zdeponowanym ostatecznie w moskiewskich placówkach archiwalnych. Młodsza córka Julia (1884–1957), po mężu Sazonowa, realizowała się na niwie pisarskiej współpracując po opuszczeniu Rosji z antybolszewicką emigracją, by ostatecznie oddać życie scenie jako krytyk tańca i promotor teatru marionetek. Syn Nikołaj (Nicolas) (1894–1995) wyemigrował do Ameryki, gdzie zrobił karierę jako leksykograf-muzykolog i dyrygent; zostawił po sobie przetłumaczone na jęz. polski wspomnienia. Z kolei zmarły przedwcześnie na gruźlicę Władimir (1895–1915) przejawiał uzdolnienia muzyczne i matematyczne. Najmłodszy, Michaił (1897–1972), autor poczytnych powieści, opowiedział się po rewolucji po stronie bolszewików, pełnił eksponowane funkcje w oficjalnych strukturach Związku Pisarzy najpierw jako prezes oddziału leningradzkiego (1929–1932), potem członek zarządu (1934–1954); również i on napisał wspomnienia. Jego synem był Siergiej (1932–2020), kompozytor i pianista, profesor
Petersburskiego Państwowego Konserwatorium im. Nikołaja Rimskiego-Korsakowa [Санкт-Петербургская государственная консерватория имени Н. А. Римского-Корсакова], odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (2003) i złotym medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2011). Sporadyczne i luźne stosunki łączyły potomków Słonimskiego z jego bratankiem Antonim, słynnym poetą i felietonistą. Ten ostatni na łamach Alfabetu wspomnień (Warszawa 1975, s. 209) oraz w Mojej podróży do Rosji (w 1932 roku) (Łomianki 2007, s. 70) z szacunkiem wypowiadał się o stryju, którego odwiedził w Piotrogrodzie w 1915 r. W wierszu Hamletyzm (1932) z sentymentem wspominał też „cioci[ę] Fanny i stryja Ludwika. / Imiona, które budzą smak dzieciństwa rzewny”.

Słonimski zmarł 10/22 (według niektórych źródeł 12/24) stycznia 1918 r. na skutek skurczu jelit. Nie posiadał odznaczeń. Został pochowany na cmentarzu Wołkowskim [Волковское кладбище] na tzw. Mostkach Literackich [Литераторские мостки]. Jego młodzieńcze dzienniki, nieliczne fotografie i fragmentaryczna korespondencja znajdują się w Rosyjskim Archiwum Państwowym Literatury i Sztuki [Российский государственный архив литературы и искусства] w Moskwie (F. 2281, op. 1, spr. 473, k. 1–66 – dzienniki).


Mikołaj Banaszkiewicz  


Bibliografia:
(z pominięciem publicystyki Słonimskiego)*: Слонимский (Леонид-Людвиг Зиновьевич), w: Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона, Санкт-Петербург 1900, t. 30, s. 428–429; Слонимский, Людвиг Зиновьевич, w: Энциклопедический словарь Гранат, Москва 1923, t. 39, kol. 537–538; W. Piotrowski, Słonimski Chaim Zelig, w: Polski słownik biograficzny, t. 39, s. 21–23 (bibliografia); Слонимский, w: В. О. Михневич, Наши знакомые. Фельетонный словарь современников, Санкт-Петербург 1884, s. 202; М. Банашкевич, Либеральная периодика и трансфер идеи парламентаризма в пореформенной России (на примере библиографических обзоров иностранной литературы) w: Российский либерализм и Государственная дума. 1906–1917 гг. «XI Муромцевские чтения», Орёл 2019, s. 141–154; J. Kumaniecka, Saga rodu Słonimskich, Warszawa 2003, s. 63–67 i według indeksu (fot.); Н. Ю. Николаев, „Беспощадная взаимная резня передовых культурных наций...”: публицистика Л. З. Слонимского в период Первой Мировой войны, „Гуманитарные и юридические исследования” 2019, nr 1, s. 150–158; tenże, Проблемы войны и мира на страницах журнала "Вестник Европы" в 1898–1899 гг. (по материалам Л. З. Слонимского), tamże 2018, nr 1, s. 86–92; G. Wiśniewski, Polskie drogi w Petersburgu. Świacki, Słonimski, Britaniszski, Koczergin, Warszawa 2014, s. 30–38; W. Lenin, Któż to są „przyjaciele ludu” i jak oni wojują z socjaldemokratami, w: tegoż, Dzieła wszystkie, t. 1: 1893–1894, Warszawa 1983, s. 111–312; Л. З. Слонимский, М. М. Стасюлевич, как редактор, w: М. М. Стасюлевич и его современники в их переписке: В 5 т., Санкт-Петербург 1911, t. 1, s. 22–26; A. Słonimski, Alfabet wspomnień, Warszawa 1975, s. 204–216; tenże, Kroniki tygodniowe 1932–1935, Warszawa 2001, s. 278; М. Слонимский, Книга воспоминаний, Москва-Ленинград 1966; N. Slonimsky, Słuch absolutny, przeł. R. Śmietana, Kraków 1996, s. 5–73; А. Англин, Первая столичная справочная книга, 1886 – июнь – 1887, Санкт-Петербург 1886; Petersburskie/Piotrogrodzkie księgi adresowe z lat 1992–1917; Archiwum Państwowe w Warszawie: sygn. 72/180/0 (Akta stanu cywilnego wyznań niechrześcijańskich w Warszawie), akt urodzenia nr 334 z roku 1860.  
Slonimskij, Leonid Zinov'evič (1850-1918), Èkonomičeskoe učenie Karla Marksa (Das Kapital, Kritik der politischen Oekonomie, B. I-III, 1867-1894), https://polona.pl/preview/9dd829bb-9be0-4521-838b-98b201abee2a

* Artykuł powstał w wyniku realizacji projektu badawczego nr 2016/21/D/HS3/02433, finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki.


Linki:
Slonimskij, Leonid Zinov'evič (1850-1918), Èkonomičeskoe učenie Karla Marksa (Das Kapital, Kritik der politischen Oekonomie, B. I-III, 1867-1894)