Parafia i kościół św. Stanisława w Petersburgu / Приход и храм св. Станислава в Петербурге

Jest to druga w kolejności powstania parafia katolicka w Sankt Petersburgu. Tamtejszy kościół wzniesiono w latach 1823–1825 według projektu włoskiego architekta Davida Viscontiego (1772–1838) ze środków pierwszego metropolity mohylewskiego arcybiskupa Stanisława Bohusz-Siestrzeńcewicza (1731–1826) na działce w dzielnicy Kołomna [Коломна], która była jego własnością. Zgodnie z zarządzeniem cesarza Pawła I (1754–1801) ówczesny metropolita przeprowadził się bowiem w 1798 r. do Petersburga ze swej oficjalnej siedziby w Mohylewie (obecnie biał. Магілёў, Mahiloŭ). Nabywszy w stolicy kilka budynków w roku 1819 Siestrzeńcewicz osiadł na Kołomnie, gdzie urządził domową kaplicę, do której na nabożeństwa przychodzili także mieszkający w pobliżu katolicy. W odpowiedzi na ich potrzeby utworzył więc fundusz na budowę nowej świątyni w kwocie 134 400 rub. asygnacyjnych, a 3 lutego 1823 r. uzyskał cesarskie pozwolenie na jej budowę. Nowy kościół, który objął już istniejącą domową kaplicę został poświęcony 7 maja 1825 r. pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Zlokalizowany został przy ul. Torgowej [Торговая ул.] – w latach 1739–1776 była to ul. Bolszaja Matrosskaja [Большая Матросская ул.] (obecnie ul. Sojuza Pieczatnikow [Союза Печатников ул.]) 22, narożnna z ul. Mastierskoj [Мастерская ул.] 9.

Kościół:
Zbudowaną w stylu klasycystycznym świątynię na planie kwadratu (22,8 × 22,2 m) o powierzchni 486,3 m² zdobi niewielka kopuła, którą wieńczy krzyż z dodatkową górną horyzontalną poprzeczką, ustawiany tylko na metropolitalnym kościele. W czterech pendentywach kopuły znajdują się tradycyjne przedstawienia ewangelistów wykonane farbą olejną na tynku. Wnętrze budynku na planie kwadratu formują białe półkolumny, na których wspierają się sklepienie łukowe i niewysoka kopuła z malowidłami imitującymi perspektywiczne kasetony i rozety. W wielkim ołtarzu znajdował się obraz Franciszka Smuglewicza (1745–1807) Św. Stanisław upomina króla Bolesława Śmiałego. Płótno stanowiło część serii poświęconej życiu biskupa krakowskiego św. Stanisława ze Szczepanowa (ok. 1030–1079), wykonanej w 1785 r. dla wileńskiej katedry. Do Petersburga przywiózł je Siestrzeńcewicz, będący w latach 1773–1782 biskupem sufraganem w Wilnie. Od 1935 r. obraz figuruje w zbiorach Państwowego Ermitażu (nr inw. ГЭ 9619). Po prawej stronie od głównego ołtarza znajdowała się kaplica Niepokalanego Poczęcia NMP (1856), którą zdobił obraz ucznia F. Smuglewicza – Józefa Oleszkiewicza (1777–1830) oraz płótno z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej; z lewej strony umieszczono kaplicę pw. Serca Jezusowego także z obrazem Oleszkiewicza. Pod chórami urządzono zaś kaplice św. Bazylego oraz św. Filomeny (1855), później dodano jeszcze kaplicę pw. św. Antoniego z Padwy (1864). Wnętrze dekorowały też obrazy i figuratywne rzeźby.

Jedynym przedmiotem, który zachował się do dziś od założenia kościoła, jest brązowa tablica fundacyjna z łacińskim napisem: D.O.M. HANC ECCLESIAM METROPOLITANAM ROMANO CATHOLICAM CONSTRUXIT, DOTAVIT ET CONSECRAVIT INFESTO ASENSIONIS D.N.I.H.A. 1825. 7. MAI TITULO S. STANISLAI EPISKOPI ET MARTYRIS, PETROPOLI, REVERENDISSIMUS + STANISLAUS SIESTRZENCEWICZ A BOHUSZ, METROPOLITANUS ECCLESIARUM ROM. CATH. IN IMPERI ROSSIACO, ADMINISTRATOR DIOECESOS VILNENSIS, PRAESIDENS COLLEGI ROMANO CATHOLICI, COMMENDATARIUS ORDINIS S. ANDRAE APOSTOLI EQUES ORDINUM DIVORUM ALEKSANDRI ET VLADIMIRI PRIMAE CLASSIS MAGNAE CRUCIS ET S. ANNAE, ORDINUM POLONIAE AQVILAE ALBAE ET S. STANISLAI ET S. IOANNIS HIEROSOLYMITANI MAGNAE CRUCIS. NATUS IN LITUANIA 3TIA SEPTEMBRIS ANNO 1731 [Ten rzymsko-katolicki kościół zbudował, wyposażył i poświęcił w Petropolu w święto Wniebowstąpienia Pańskiego w 1825 od Narodzenia Chrystusa 7 maja pod wezwaniem Stanisława Biskupa i Męczennika Wielebny Stanisław Siestrzeńcewicz Bohusz arcybiskup mohylewski, metropolita kościołów rzymskokatolickich Imperium Rosyjskiego, administrator diecezji wileńskiej, przewodniczący Rzymskokatolickiego Kolegium, kawaler orderu św. Andrzeja Apostoła, orderów św. Aleksandra i Włodzimierza I stopnia, Wielkiego Krzyża i św. Anny, polskiego orderu Orła Białego, św. Stanisława i Wielkiego Krzyża św. Jana Chrzciciela. Urodził się na Litwie 3 września 1731 roku]. W celu ochrony w 1985 r. tablica została przeniesiona z zewnętrznej ściany świątyni do wnętrza budynku.

Siestrzeńcewicz zmarł w grudniu 1826 r., półtora roku po poświęceniu kościoła, i został pochowany w swej rezydencji. W kwietniu 1827 r. nad miejscem pochówku za częścią ołtarzową, od strony ogrodów, według projektu architekta Josifa I. Szarlemania I (Joseph-Maria Charlemagne-Baudet, 1824–1870) zbudowano kamienną kaplicę nagrobną pierwszego metropolity mohylewskiego. W 1864 r. przy rozbudowie budynku szkoły Siestrzeńcewicza kaplicę tę rozebrano. Pochówek przeniesiono zaś w 1905 r. do podziemi w południowo-zachodniej części świątyni, całkowicie zmieniając jego wygląd. Jak pisał w „Kraju” (1906, nr 29) W. Ciechouski (Ciechowski?) decyzję o przeniesieniu szczątków doczesnych fundatora świątyni z sarkofagu w krypcie za ołtarzem w nowe miejsce podjął konsekrowany w 1904 r. metropolita mohylewski Jerzy Józef Szembek (1851–1905). Do roku 1935 w zakrystii znajdowały się portret fundatora oraz jego pastorał biskupi. W 1998 r. pod podłogą w południowo-zachodniej części kościoła, z prawej strony ołtarza, odnaleziono podwójną metalową trumnę ze szczątkami. Dzięki staraniom obecnego ks. proboszcza Krzysztofa Pożarskiego nad grobem zamontowano kamienną płytę z herbem pierwszego katolickiego metropolity Rosji z napisem po łacinie: HIC REQUIET IN SPE RESSURECTIONIS ARCHIEPISCOPUS MOHILEVIENSIS STANISLAUS SIESTRZENCEWICZ-BOHUSZ (1731–1826) FUNDATOR HUIUS ECCLESIAE [Tu spoczywa, oczekując na zmartwychwstanie, arcybiskup mohylewski Stanisław Siestrzeńcewicz-Bohusz (1731–1826) fundator tego kościoła].

Posiadłość metropolity mohylewskiego składała się z kilku budynków, które zostały przekazane parafii. Przed śmiercią Siestrzeńcewicz zapisał kołomieńskiej wspólnocie katolickiej swój murowany dom, przeznaczając na jego utrzymanie dochody ze swych beneficjów oraz niespłacony dług księcia Dominika Radziwiłła (1754–1798). W następnych latach wynajem pomieszczeń w budynkach metropolity był jednym ze źródeł dochodów parafii. W latach 1841–1842 na terenie jego parceli zbudowano nowy gmach szkolny, a w 1864 r. rozebrano kaplicę nagrobną i zabudowano przestrzeń między szkołą a kościołem. W przybudówce umieszczono zakrystię, a na piętrze urządzono mieszkania dla służby kościelnej oraz pod wynajem.

W kościele kilkakrotnie przeprowadzano prace remontowe, m.in. w 1864 r. jego dach został pokryty nową blachą. W tym też czasie proboszcz ks. Franciszek Dobrowolski (1827–1893) ozdobił ołtarz główny czterema drewnianymi kolumnami i złoconymi rzeźbami, urządził kaplicę św. Antoniego z Padwy z kopią obrazu Bartolomé’a Estebana Murilla (1617–1682) oraz zamówił nowy obraz do kaplicy św. Filomeny autorstwa pejzażysty Apolinarego Gorawskiego (1833–1900). W roku 1885 przebudowano zdobiący jedno z symetrycznych wejść kamienny portyk. Ostatnią akcję remontową zorganizował proboszcz parafii w latach 1921–1923, wychowanek Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej ks. Edward Juniewicz (1894–1989) wraz z parafianką Jadwigą Skargą, która ze śpiewaczką operową p. Nikołajewą zorganizowała charytatywny koncert z udziałem artystów Teatru Maryjskiego. Odbył się on w sali Konserwatorium i udało się dzięki niemu zgromadzić niezbędne środki na remont organów oraz na bieżące wydatki parafii. Wówczas też – prawdopodobnie po raz ostatni przed długą przerwą – wybrzmiały nad Newą nagrodzone burzą oklasków słowa: Jeszcze Polska nie zginęła.

Po ostatecznym zamknięciu świątyni w 1935 r. budynek przekazywano wielu instytucjom. Od 1937 r. kościół należał do Zarządu Cywilnej Obrony Leningradu, który ulokował w nim warsztat produkcyjny masek przeciwgazowych. We wnętrzu zbudowano wtedy komorę fumigacyjną do ich testowania. Od roku 1945 świątynia była wykorzystywana jako magazyn dekoracji Teatru Komedii, a od końca 1961 r. budynek dzierżawiła fabryka futer Rot Front [Рот Фронт]. Pod kopułą, wśród niszczejącego wystroju kościoła, wybudowano wówczas warsztat, a następnie magazyn. W latach 1980–1993 Państwowa Inspekcja Ochrony Pomników Historii i Kultury zmusiła fabrykę do wyremontowania budynku kościelnego. Po restauracji mieściły się tu dom mody i archiwum, odbywały się pokazy mody. Po kilku latach od ponownej rejestracji parafii, 8 sierpnia 1996 r. fabryka Rot Front oddała klucze do dawnej świątyni, która wróciła do wiernych. W 2000 r. w głównym ołtarzu umieszczono namalowany według zachowanego szkicu przez malarza i konserwatora Władimira G. Korbana (ur. 1929) obraz Św. Stanisław odprawia swą ostatnią mszę. Kościół św. Stanisława posiadał też organy. Ostatni instrument znanej niemieckiej marki Walcker E. F. Walcker & Cie. utracono po zamknięciu świątyni. We wrześniu 2012 r. w kościele zainstalowano elektryczne organy, a na chórach zbudowano prospekt organowy z dekoracyjnymi piszczałkami austriackiej firmy Gebrüder Mauracher.

Parafia:
Kościół św. Stanisława początkowo nie pełnił funkcji parafii i był przeznaczony tylko dla osób starszych i chorych, które nie mogły uczestniczyć w nabożeństwach w kościele św. Katarzyny. Po śmierci metropolity Siestrzeńcewicza, zgodnie z jego wolą i testamentem, ustanowiono tu parafię. Dekret konsystorza rzymskokatolickiego z 16/28 marca 1828 r. powoływał parafię kołomienską (od nazwy dzielnicy Kołomna, obecnie rejon Admirałtiejskij) pw. św. Stanisława na czele z proboszczem ks. Janem Łaszkiewiczem (ur. 1794). Parafia swym zasięgiem obejmowała Kołomnę aż do Newy i Narwską dzielnicę od mostu Obuchowskiego do granic miasta, w stronę morza. Terytorialnie granice parafii zmieniały się wraz z rozwojem miasta i powstaniem kolejnych placówek duszpasterskich. Nowe rozgraniczenie z 1902 r. zakreśliło parafialne granice od zachodniej części placu Admiralicji do nab. Fontanki [Фонтанки p. наб.], obejmując cyrkuły kazański, spaski, kołomieński i narwski do dworca Bałtyckiego i nab. Morskiego [Морская наб.]. Kolejne zmiany granic zaszły w roku 1918. Parafia obejmowała wówczas ulice od prosp. Lermontowskiego [Лермонтовский пр.] do ul. Sadowej [Садовая ул.], od ul. Sadowej do prosp. Wozniesieńskiego [Вознесенский пр.], od ul. Gorochowej [Гороховая ул.] do prosp. Admirałtejskiego [Адмиралтейский пр.] i od placu Senackiego [Сенатская пл.] rzeką Newą, dalej po rzekę Jekaterinchowkę [Екатерингофка р.] do Obwodnego Kanału [Обводный канaл].

W tej części miasta w połowie XIX w. jedna trzecia mieszkańców była nierosyjskiego pochodzenia. Zamieszkiwali ją rzemieślnicy, wychodźcy z gub. witebskiej oraz innych białoruskich guberni, ziem litewskich i Łatgalii. Białoruscy i litewscy chłopi zaopatrywali miasto w produkty spożywcze (na początku ul. Torgowej funkcjonował Targ Litewski). Bliżej morza mieszkali także zatrudnieni w kilku stoczniach inżynierowie i mistrzowie wyznania katolickiego. Pierwsze znane statystyki z 1827 r. wykazują 1,5 tys. parafian, po umieszczeniu zaś w 1840 r. na tym terenie koszar do parafii św. Stanisława należało już wraz z żołnierzami 4 tys. wiernych (z tych 2,5 tys. przystępowało do sakramentów). W roku 1853 liczyła ona 5,1 tys. osób, w 1880 r. ok. 5,5 tys., a pod koniec XIX w. obejmowała 10 tys. wiernych, mimo że w samej świątyni mieściło się ich tylko 700. W 1902 r. do parafii należało 14 320 osób, a trzy lata później już 17 tys. Po powstaniu kolejnych parafii liczba wiernych zmniejszyła się w 1917 r. do 10,2 tys. osób, a po repatriacji i represjach na początku lat 20. XX w. spadła, jak szacowali duchowni, w roku 1925 do ok. 3 tys. Imienny spis parafian z 1922 r. wykazał 1298 osób dziewięciu narodowości. Większość stanowili Polacy (741), w dalszej kolejności znajdowali się Litwini, Białorusini, Łotysze oraz kilkuosobowe reprezentacje Rosjan, Czechów, Niemców, Węgrów i Anglików. Należy przypuszczać, że uczęszczających do kościoła było znacznie więcej, szczególnie przy coraz większym braku kapłanów i zamykanych przez władze kościołach. Duchowni objęli w tym okresie opieką również wiernych kościoła pw. św. św. Piotra i Pawła w Kronsztadzie.

Zarówno msze św., jak i wszystkie podstawowe nabożeństwa i sakramenty odprawiano po łacinie. Jedynie spowiedź i kazania odbywały się po polsku. Od początku istnienia parafii codziennie celebrowano dwie msze św. (o godz. 8.00 lub 9.00 i 10.00), w niedzielę mszę poranną oraz summę z kazaniem, a o godz. 17.00 nieszpory. Odbywały się także wystawienia Najświętszego Sakramentu, nabożeństwa majowe oraz czerwcowe, w październiku – różańcowe, a w Boże Ciało uroczysta procesja. W czasie Wielkiego Postu głoszono rekolekcje, wieczorami odbywały się nabożeństwa pasyjne (w niedzielę z kazaniem o Męce Pańskiej) oraz Droga Krzyżowa, wprowadzona w 1855 przez ks. Mikołaja Górskiego (ur. 1805). Przygotowywano dzieci do pierwszej komunii i spowiedzi. Częstotliwość nabożeństw zmieniła się na początku XX wieku. W dni powszednie odprawiano trzy do czterech mszy, w niedziele i święta trzy (o godz. 7.30, 9.30 i 11.30), a także głoszono kazania po polsku, litewsku i łotewsku. Dwa razy do roku odbywało się również 40-godzinne nabożeństwo. Kapłani prowadzili także duszpasterstwo więzienne, np. w latach 40. XIX w., opiekując się kaplicą dla aresztantów w kołomienskim Zamku Litewskim [Литовский замок] – więzieniu u zbiegu nab. Mojki [Мойки p. наб.] i kanału Kriukowa [Крюкова канал] oraz sprawowali opiekę nad stacjonującymi w tej części miasta żołnierzami. Poszczególni proboszczowie wprowadzali nowe formy duszpasterstwa. Zasadnicze zmiany wprowadził proboszcz w latach 1897–1910 ks. Witold Czeczott (1846–1929), który zorganizował duszpasterstwo akademickie oraz salon muzyczny i literacki dla inteligencji, zaangażował do pracy z dziećmi siostry ze Zgromadzenia Najczystszego Serca Maryi. Prowadził też katechezy w jęz. rosyjskim dla osób dorosłych. Działalność ta kontynuowana była także w latach 20. XX w., w okresie walki z religią. Przy parafii powstało też bractwo Najświętszego Sakramentu, szerzące adorację Chrystusa oraz częste przystępowanie do komunii św. Działały męska i żeńska konferencja św. Wincentego à Paulo, których zadaniem była opieka nad osobami ubogimi.

Po roku 1918 praca duszpasterska zeszła do podziemi. Kapłani nadal przygotowywali dzieci do pierwszej komunii i spowiedzi (w 1921 r. do pierwszej komunii przystąpiło ok. 100 dzieci), uczyli w nielegalnej szkole, prowadzili katechezy dla dorosłych. Działała także tajna katolicka organizacja młodzieżowa „Łączność”, założona przez ówczesnego proboszcza ks. Witolda Iwickiego (1884–1943), skupiająca członków chórów kościelnych w Leningradzie w celu formacji religijnej, jej członkowie organizowali m.in. przedstawienia. W 1919 r. z inicjatywy ks. Pawła Chodniewicza (1881–1949) wprowadzono także w kościele św. Stanisława kazania w jęz. rosyjskim, kontynuowane przez kolejnych proboszczów. W niedziele po nieszporach odbywały się konferencje dla inteligencji po rosyjsku. Wspierano potrzebujących, m.in. zorganizowano akcję dożywiania dla zamieszkałych w pobliżu kościoła przesiedleńców z Powołża, wspierano aresztowanych duchownych i świeckich.

Po rewolucji październikowej 1917 r. większą część majątku kościoła skonfiskowano, wielu duchownych i aktywnych parafian aresztowano. Kilkakrotnie próbowano też zamknąć kościół, przeprowadzano rewizje (pierwszą już w 1918 r.). W grudniu 1922 r., gdy w Piotrogrodzie rozpoczęła się akcja zamykania świątyń, by uniemożliwić wejście do kościoła przedstawicielom władz, ks. E. Juniewicz zorganizował od godz. 6.00 wystawienie Najświętszego Sakramentu. Wieczorem do świątyni wdarli się jednak żołnierze i zaczęli brutalnie usuwać wiernych. „Lud zaś stawiał silny opór. Niektórzy padali na posadzkę, chwytali się za balustradę tak, że siłą ich odrywano i wywlekano z kościoła, a ci co już znaleźli się poza kościołem, przeważnie nie rozchodzili się i z zacięciem śpiewali «My chcemy Boga»”. (cyt. za: B. Słota, Życie i działalność o. Edwarda Juniewicza, s. 86). Po zamknięciu kościoła nabożeństwa przeniesiono do sali parafialnej, gdzie urządzono prowizoryczną kaplicę. Ponownie otwarto świątynię w czerwcu 1923 r. Ostatecznie decyzję o zamknięciu kościoła św. Stanisława podpisano 10 października 1934 r. Opór wiernych trwał jeszcze przez rok i dopiero 5 listopada 1935 r. ostatecznie odebrano klucze do świątyni.

24 kwietnia 1992 r. grupa wiernych, którzy mieszkali w pobliżu kościoła, zarejestrowała oficjalnie parafię św. Stanisława w Sankt Petersburgu. W grudniu 1993 r. proboszcz kościoła św. Katarzyny o. Eugeniusz Heinrichs OP został mianowany administratorem parafii św. Stanisława. Udało mu się wystarać w administracji miasta o rozporządzenie dotyczące przekazania budynku kościelnego i w sierpniu 1996 r. świątynię zwrócono parafianom.

13 listopada 1996 r. ówczesny administrator apostolski dla katolików obrządku łacińskiego w Rosji (administratura apostolska dla katolików obrządku łacińskiego w europejskiej części kraju została utworzona w 1991 r.) arcybiskup Tadeusz Kondrusiewicz (ur. 1946) odprawił w kościele św. Stanisława pierwszą po 60-letniej przerwie mszę św. Podniosłość chwili podkreśliła obecność peregrynującej wówczas po całej Rosji figury Matki Bożej Fatimskiej. Od tego czasu rozpoczęły się regularne nabożeństwa, a pierwszym proboszczem odradzającej się parafii został ks. K. Pożarski. W latach 1997–2011 wspomagały go zakonnice z Szensztackiego Instytutu Sióstr Maryi z Warszawy. Pracowały tu siostry Katarzyna Antolak i Adela Popis. Powtórne uroczyste poświęcenie kościoła odbyło się 14 czerwca 1998 r. Dokonali go prymas Polski kardynał Józef Glemp (1929–2013) i abp T. Kondrusiewicz. Wcześniej, w lutym tego roku, gościem parafii był rzecznik Sejmu RP Maciej Płażyński (1958–2010), który odwiedził Federację Rosyjską w składzie delegacji rządowej.

Na początku października 1998 r. w głównym ołtarzu umieszczono relikwię św. Stanisława, dar, który proboszcz otrzymał od katedry wawelskiej w Krakowie. W październiku 2000 r. odbyła się koronacja obrazu Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej koronami papieskimi, a w 2009 r. kościół stał się pierwszym katolickim sanktuarium maryjnym w Rosji. Powróciła też przechowywana do roku 1997 w kościele Matki Bożej z Lourdes figura Matki Boskiej, a w listopadzie 2020 r. ustanowioną pod nią zrekonstruowaną tablicę marmurową wraz z dziękczynnym napisem. Tutejsza świątynia jest także miejscem szczególnej czci błogosławionego, a następnie świętego Jana Pawła II (1920–2005). 16 stycznia 2013 r. ks. K. Pożarski otrzymał od arcybiskupa metropolity krakowskiego kardynała Stanisława Dziwisza (ur. 1939) relikwię krwi bł. Jana Pawła II. W maju tegoż roku poświęcono relikwiarz w postaci popiersia papieża. Pozłacana rzeźba z brązu została wykonana w Warszawie według projektu młodego parafianina profesora rzeźby Dmitrija Fiedina (ur. 1983).

Z inspiracji ks. Pożarskiego w kościele umieszczono także tablice pamiątkowe: upamiętniającą powtórną konsekrację świątyni przez prymasa Polski arcybiskupa J. Glempa – 14 czerwca 1998 r., poety Adama Mickiewicza (1798–1855) – w 200. rocznicę urodzin (1998), administratora apostolskiego Leningradu Antoniego Maleckiego (1861–1935) (17 stycznia 2000 r.) i biskupa sufragana mohylewskiego Jana Cieplaka (1857–1926), Jana Pawła II – 7 kwietnia 2005 r., a 7 listopada 2018 r. upamiętniającą 425 represjonowanych w Rosji w latach 1918–1958 katolickich kapłanów.

Msze św. odprawiane są obecnie w jęz. rosyjskim i polskim. Prowadzone są katechezy przedślubne, dla dorosłych, szkoła niedzielna. Działa Bractwo Różańcowe. Funkcjonuje biblioteka parafialna. Systematycznie odbywają się koncerty muzyki organowej i instrumentalnej.

Od roku 2002 parafia św. Stanisława administracyjnie należy do północno-zachodniego regionu archidiecezji Matki Bożej z siedzibą w Moskwie, na czele z arcybiskupem-metropolitą Paolo Pezzim (ur. 1960).

Szkoła:
Zgodnie z zapisem z listopada 1826 r. abp St. Bohusz-Siestrzeńcewicz przekazał ogółem na utrzymanie szkoły parafialnej 180 tys. rub. asygnacyjnych. Zakupiono wówczas budynek i w 1829 r. otwarto placówkę oświatową. W 1827 r. powstała Komisja ds. Zarządzania szkołą im. Siestrzeńcewicza. W jej skład wchodzili: każdorazowy proboszcz, wyznaczany przez Rzymskokatolickie Kolegium Duchowne asesor oraz przedstawiciel ministerstwa oświaty. Pierwszym przewodniczącym Komisji został arcybiskup mohylewski Wacław Żyliński, (1803–1863), a jednym z najdłużej sprawujących tę funkcję był w latach 1896–1913 ks. Wincenty Świderski (1838–1913), wiceproboszcz parafii św. Katarzyny. Ostatnim przewodniczącym był zaś w roku 1918 ks. dziekan Konstanty Budkiewicz (1867–1923).

Program nauczania obejmował cztery lata (klasa przygotowawcza i trzy starsze). Uczono języków (rosyjskiego, niemieckiego, francuskiego, łaciny), arytmetyki, geografii, katechizmu, historii biblijnej i kościelnej oraz historii Rosji i powszechnej. Nauczaniem zajmowali się od początku pijarzy. Jednym z nauczycieli, których było wtedy przy szkółce trzech, był późniejszy biskup wileński Adam Stanisław Krasiński (1810–1891).

Do szkoły parafialnej przyjmowano zarówno chłopców, jak i dziewczęta. W pierwszym roku naukę pobierało tu 18 uczniów. Podejmowały ją dzieci w wieku od 7 do 13 lat. W latach 1841–1842 dla potrzeb szkoły wybudowano przy kościele nowy budynek według projektu architekta Hieronima D. Korsiniego (1811–1899). Budowę nadzorowała Komisja budowlana, w skład której wchodził inż. Stanisław Kierbedź (1810–1899). W 1862 r. szkołę przekształcono w czteroklasową placówkę męską pod nazwą Szkoła Powiatowa im. Siestrzeńcewicza. Liczba uczniów stopniowo wzrastała i po przekształceniu szkoły w placówkę męską kształciło się tu 54 chłopców, w 1876 – 124, a w roku 1906 już 200; w roku 1917 do szkoły obsługującej także wojennych wysiedleńców uczęszczało 200 dzieci obojga płci. Liczba nauczycieli, która wahała się od pięciu do siedmiu osób wzrosła po przekształceniu szkoły w placówkę męską. W latach 1862–1863 oprócz duchownych zatrudniono także osoby świeckie: Ferdynanda Mencha, Juliusza Binara, Stanisława Siwocho i Jana Dmochowskiego. W latach 1882–1883 w szkole uczyli Alfons Sipowicz, mówiący po polsku Rosjanin z Mińszczyzny Jan Rusiecki, Niedźwiecki (jęz. francuski), Rajuniec (geografia) i Proniewski (kaligrafia). Jak wspomina były uczeń szkoły, a przyszły działacz Polskiej Partii Socjalistycznej i bliski współpracownik Józefa Piłsudskiego (1867–1935) Leon Wasilewski (1882–1885) działała ona „na modłę dawnych szkół polskich, zależnych od Uniwersytetu Wileńskiego” (L. Wasilewski, Wspomnienia, s. 35). Wykłady prowadzone były w jęz. rosyjskim, a jedynie przygotowanie uczniów do pierwszej komunii i spowiedzi odbywało się po polsku lub w językach ojczystych dzieci (np. niemieckim czy litewskim). Uczniowie pochodzili ze zubożałej szlachty, z rodzin urzędników i oficerów, oraz z rodzin robotniczych i rzemieślniczych.

Prefekci oraz kapelani szkoły im. Siestrzeńcewicza wchodzili w skład duchowieństwa parafialnego, jednak w XIX w. stanowiska te były najczęściej rozdzielone. Już w okresie prowadzenia parafii przez oo. pijarów jako szkolni katecheci zatrudniani byli księża diecezjalni. Funkcję katechetów pełnili m.in. od 1860 r. ks. F. Dobrowolski, od roku 1866 ks. Wincenty Majewski (1832–1905), od 1875 r. ks. Maurycy Borzdyński, ks. Ksawery Jasiński, a w wieku XX: Litwin Nikodem Rancan (Nikodems Rancāns, 1870–1933), Łotysz Franciszek Trasun (Francis Trasun, 1864–1926) i w latach 1914–1917 Franciszek Budźko (ur. 1884). Prefektami byli w latach 1875–1912 kolejno ks. Jan Sanicki, potem J. Świderski i W. Czeczott, wiceprefektem zaś, czasowo przebywający w rosyjskiej stolicy, Francuz ks. N. Rameaux.

Pod koniec XIX w. remont szkoły przeprowadził jej ówczesny prefekt ks. Jan Witkiewicz (1866–1902), który kupił nowe meble, pomoce dydaktyczne oraz zwiększył księgozbiór biblioteczny. Wprowadził także ciepłe śniadania dla biednych uczniów. W 1901 r. placówkę wizytował abp. mohylewski Bolesław Kłopotowski (1848–1903), który podjął decyzję o nałożeniu na uczniów niewielkich opłat celem podniesienia wynagrodzenia nauczycieli, zniesieniu klasy przygotowawczej oraz wprowadzeniu klasy czwartej, przygotowującej uczniów do nauki w progimnazjum. Po 1917 r. szkołę udało się na krótko uchronić przed nacjonalizacją, zapisując jej budynek jako własność parafii. Wtedy też ks. E. Juniewicz zorganizował tajną kilkuklasową szkołę, do której zapisało się ponad 100 dzieci. Uczono w niej religii, historii i arytmetyki. Placówka ta działała jako bezwyznaniowa do 1924 r. Proboszcz miał też wpływ na znajdujący się na terenie parafii łotewski przytułek dla dzieci.

Duchowieństwo:
Po powołaniu parafii w 1828 roku do jej obsługi przeznaczono dwóch duchownych. Jednak na stale przebywających przy parafii najczęściej było trzech kapłanów. Obok proboszcza i wikarego, zatrudniano bowiem prefekta szkoły albo katechetę. W parafii św. Stanisława w ciągu ponad stu lat do jej zamknięcia w 1935 r. pracowało ponad 20 administratorów i proboszczów, w większości polskiego pochodzenia. Za pierwszego proboszcza uznaje się abp. S. Bohusz-Siestrzeńcewicza – od 7 maja 1825 do 1 grudnia 1826 r. Po śmierci metropolity parafię objął tymczasowo opieką superior dominikanów o. Justyn Sokulski, dziekan petersburski. W 1826 rozpoczęli prace w parafii oo. pijarzy, a rektorem kościoła został o. Jan Łaszkiewicz (1794–1835), pijar, którego w 1831 r. odesłano z Petersburga „za zbyt śmiałe wyrażenia o sprawach polskich” (A. S. Krasiński, Wspomnienia, Kraków 1900, s. 51). W latach 1831–1838 rektorem i proboszczem był Marcin Jankowski SP, a po jego śmierci ks. Aleksander Jordan SP (1801–1846). W latach 1846–1863 parafię objął ks. M. Górski SP, wicedziekan petersburskiego dekanatu. Przez kolejne lata pracowali przy kościele już tylko księża diecezjalni. Pierwszym z nich był F. Dobrowolski, wcześniej wykładowca i prefekt szkoły Siestrzeńcewicza, a następnie także dziekan petersburski. Sprawował on funkcję proboszcza najdłużej – 30 lat (sierpień 1863 – 20 sierpnia 1893). Jego następcą (wrzesień 1893 – 12 kwietnia 1896) został były wykładowca Rzymskokatolickiego Seminarium Duchownego (RzSD) oraz dziekan petersburski ks. Wincenty Świderski (1838–1913), a na kolejnych kilkanaście lat (maj 1896 – 1904, ponownie wrzesień 1905–październik 1910) placówkę objął wspomniany już W. Czeczott, także dziekan petersburski. Przez rok (1904–1905) po usunięciu ze stanowiska ks. Czeczotta, funkcję proboszcza pełnił ks. Witold Erdman (1841–1913), wieloletni duszpasterz petersburskich parafii i przyszły rektor RzSD. Od października 1910 r. do października 1918 r. proboszczem był Edward Aleksander O’Rourke (1876–1943), Irlandczyk z pochodzenia, którego przodkowie od kilku pokoleń mieszkali w Polsce, przyszły biskup ryski (1918–1920) i gdański.

Od 1918 r. do zamknięcia kościoła ze względu na represje i areszty proboszczowie dość często się zmieniali. Przez miesiąc (wrzesień–październik) funkcję proboszcza pełnił Ignacy Czajewski (1868–1922), następnie (do września 1920) Witold Iwicki (1884–1943), po jego aresztowaniu parafią do końca roku 1920 kierował ks. Dominik Iwanow-Stołbiński (1883 – po 1939/1941?). Zastąpił go E. Juniewicz, a po jego uwięzieniu w marcu 1923 r. – Łotysz Bolesław Sloskans (Boļeslavs Sloskāns, 1893–1981), przyszły biskup tytularny Cillium. W latach 1924–1925 opiekę duszpasterską sprawował ks. Gieorgij Spasowski (ur. 1866), w roku 1927 – Jan Trojgo (1880–1932). Po kolejnym areszcie Trojgi do roku 1929 pracował tu administrator apostolski archidiecezji mohylewskiej ks. Stanisław Przyrembel (1867–1934). Po pozbawieniu wolności kolejnego proboszcza pieczę nad parafią objął do aresztu w maju 1931 r. – ks. Stefan Wojno (1886–1943). W latach 1931–1934 wiernymi z Kołomny opiekował się dominikanin Jean Amoundru (1878–1961), apostolski administrator Leningradu, po jego przymusowym wyjeździe zaś, najpierw kapłan wschodniego obrządku Nikołaj Michajłow, od sierpnia 1934 r. do maja 1935 r., a następnie Michel Florent (1902–1995), który był ostatnim duszpasterzem przed zamknięciem kościoła (wrzesień–październik 1935).

W okresie pracy oo. pijarów do pomocy w charakterze wikariusza zawsze wyznaczany był kapłan z ich wspólnoty, m.in. w latach 1828–1831 obowiązki wikariusza pełnił o. Aleksander Jordan. Wspólnota zakonna przy kościele św. Stanisława liczyła najczęściej od 3 do 6 osób. Po objęciu parafii przez duchowieństwo diecezjalne w pierwszym okresie wyznaczano jednego wikarego. Stanowisko to cechowała duża rotacja, gdyż młodzi kapłani pracowali przy parafii najczęściej około dwóch lat, po czym byli przenoszeni do innych placówek. W pierwszym okresie pracował tu m.in. ks. Władysław Morawski, a od roku 1867 Jan Szydłowski (ur. 1836). W latach 1887–1896 wikariuszem był u św. Stanisława A. Malecki, a po jego zaangażowaniu się w prace nad sierocińcem, w latach 1890–1894, pracował tu ks. Jan Grass (ur. 1861). W latach 1895–1897 wikariuszem był Wiktor Pietkiewicz (1870–1939), krótko obwiązki te pełnili Adolf Lasfotowicz i F. Trasun, późniejszy działacz łotewski, od roku 1900 zaś – Kazimierz Kierszis (ur. 1872), którego w 1902 r. zastąpił ks. Józef Possejpal (ur. 1875). Od roku 1905 do 1908 r. funkcje wikariusza pełnił Władysław Mirzwiński (1880–1937), potem kolejno: od lipca 1905 r. do września 1906 r.: Litwin Wit Urbel (Vitas Urbelis, 1878–1973), Antoni Około-Kułak (1883–1940) w latach 1907–1908 i kolejny Litwin Piotr Dzień (Peteris Dzenis, ur. 1876) od czerwca 1908 r. do czerwca 1910 r. Od grudnia 1910 r. do kwietnia 1911 r. na stanowisku tym pracował ks. Franciszek Rutkowski (1885–1944), w roku 1911 zastąpił go Michał Warnas (ur. 1877), a od 1913 r. wikariuszem był Wincenty Franckiewicz (ur. 1883), w latach 1915–1916 zaś Józef Dyrginczus, Diodor Kołpinskij, Justyn Skokowski (ur. 1876) oraz Władysław Mażonowicz (ur. 1881), a w roku 1916 Łotysz Adam Wyzul (Adams Vizulis, ur. 1891) i Sylwan Dembczyk (zm. 1942). Krótko przebywali tu także Stanisław Ejsmont (1887–1926) w latach 1917–1918, a od roku 1918 także Ignacy Czajewski (1868–1922) i Antoni Niemancewicz (1893–1942).

W odrodzonej po prawie 60 latach parafii administratorem został dominikanin o. E. Heinrichs, który administrował parafią św. Stanisława od grudnia 1993 r. do grudnia 1996 r. Pierwszego proboszcza – ks. K. Pożarskiego, pełniącego posługę duszpasterską do dzisiaj, mianowano w roku 1996.

Księgi metrykalne parafii św. Stanisława z lat 1875–1903 są przechowywane w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym w Petersburgu (F. 1822, op. 1). Według odpowiedzi ks. E. Juniewicza z 9 kwietnia 1921 r. na ankietę dotyczącą kościołów dekanatu piotrogrodzkiego po 1918 r. nie prowadzono w parafii ksiąg metrykalnych.

Walentina M. Biełkowskaja, Irena Wodzianowska
(przekł. oryginalnego hasła Irena Wodzianowska)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru

Bibliografia:
В. В. Антонов, А. В. Кобак, Святыни Санкт-Петербурга: христианская историко-церковная энциклопедия, Санкт-Петербург 2003, s. 356-357; В. М. Белковская, Приход и прихожане храма св. Станислава, Санкт-Петербург 2009, s. 157–166; Х. Пожарский, Римско-католический храм и приход св. Станислава, епископа и мученника в Санкт-Петербурге. История и современность, Санкт-Петербург 2020; R. Dzwonkowski, Losy duchowieństwa katolickiego w ZSSR. 1917–1939. Martyrologium, Lublin 1998, s. 180, 200, 252–255, 272–273, 341–347, 371–372, 379–380, 393, 399–400, 440–443, 452, 488–489, 516–517; Historia i współczesność kościoła i parafii św. Stanisława w Sankt-Petersburgu, „Nasz Kraj. Magazyn historyczny wydawany przez parafię św. Stanisława w Sankt-Petersburgu” 2009, nr 32–33 (marzec–czerwiec), s. 1-67; П. Н. Кравчун, Oрганы католических храмов Санкт-Петербурга, Санкт-Петербург 2013, s. 64–84; М. В. Шкаровский, Н. Ю. Черепенина, А. К. Шикер, Римско–Католическая Церковь на Северо-Западе России в 1917–1945 гг., Санкт-Петербург 1998, s. 93-96; F. Rutkowski, Arcybiskup Jan Cieplak 1857–1926, Warszawa 1935, s. 82–87; tenże, Biskup Antoni Malecki 1861–1935, Warszawa 1936, s. 18-24; B. Słota, Życie i działalność o. Edwarda Juniewicza w latach 1918–1925, „Studia Redemptorystowskie” 2007, nr 5, s. 73–118; Akta biskupa Edwarda Aleksandra Władysława hrabiego O’Rourke w Rosyjskim Państwowym Archiwum Historycznym w Sankt-Petersburgu, opr. S. Bogdanowicz, Pelplin 1999; Directorium Divini Officii et Missarum pro Archidioecesi Mohileviensi pro anno [...], Petropoli 1864, s. 111; 1878, s. 132; 1880, s. 37; 1894, s. 153; 1898, s. 253; 1902, s. 177; 1905, s. 167; 1908, s. 162; 1915, s. 145; A. S. Krasiński, Wspomnienia, Kraków 1900, s. 51–52, 68; L. Wasilewski, Wspomnienia 1870–1904 (1914), wstęp i oprac. J. Dufrat, P. Cichoracki, Łomianki 2014, s. 34–37; „Kraj” 1902, nr 40, 4/17 października, s. 18 (K. Propolanis, Ś.p. ks. Jan Witkiewicz), nr 50, 13/26 grudnia, s. 19 (Nowy podział parafii), 1906 nr 29, 21 lipca/ 3marca, s. 1–5, tu s. 5 (W. Ciechouski, Na widowni petersburskiej. Stanisław Siestrzeńcewicz-Bohusz), „Życie i Sztuka” dodatek do „Kraju” 1901, nr 49, 13/21 grudnia, s. 577 (Ks. W. Cz[eczott], Szkoła im. Siestrzeńcewicza, il.); Kościół św. Stanisława, w: Centralne Państwowe Archiwum Sankt Petersburga, https://krzysztofpozarski.com/centralne-panstwowe-archiwum-sankt-petersburga/ [dostęp: 20 III 2020]; Российский государственный исторический архив (RGIA) w Sankt Petersburgu: F. 826 (Канцелярия римско-католических митрополитов), op. 1 (1808–1926 гг.), spr. 394, F. 1822, [Петроградский деканат римско-католических церквей], op. 1 (księgi metrykalne parafii św. Stanisława); Biblioteka KUL, Oddział Zbiorów Specjalnych, Sekcja rękopisów (BKUL) w Lublinie: Zbiór B. Ussasa, rkps 777, k. 4v–5, 116–117 (wizytacje z 1849, 1856 r.), rkps 778, k. 21-22 (wizytacja z 1844 r.); rkps 787, k. 260–260v (ankieta z 9 kwietnia 1921 r.).