Krajowski-Kukiel Feliks / Крайовкий-Кукель Феликс Эдуардович (1847–1918), h. Leliwa, inżynier technolog, działacz społeczny, z Petersburgiem związany w latach 1867–1911.

Urodził się 17/29 grudnia 1847 r. jako syn Edwarda, radcy dworu, w Ankudach (pow. oszmiański gub. wileńskiej), które Kukielowie nabyli od rotmistrza oszmiańskiego Kazimierza Swiebody h. Gryf. Miał starszych braci: Ludomira, absolwenta wileńskiego I Gimnazjum z 1861 r. i Instytutu Technologicznego (IT) z 1869 r., zamieszkałego nad Newą czasowo pod tym samym adresem co on sam (1903–1909), i Sobiesława (13/25 września 1841 – 22 stycznia 1903 Ankudy), generała majora wojsk rosyjskich, który jako artylerzysta służył przez 36 lat w różnych guberniach Imperium Rosyjskiego oraz uczestniczył w wojnie rosyjsko-tureckiej (1877–1878). Sobiesław odznaczony był orderami: św. Stanisława III kl. (1868), II kl. (1877), św. Anny III kl. (1870), II kl. (1879), św. Włodzimierza IV kl. (1878) i III kl. (1896). Po przejściu na emeryturę w czerwcu 1897 r. osiadł z żoną i czwórką dzieci w Ankudach, gdzie zajął się gospodarką. Jego synami byli: Stanisław Adam (ur. 1874), absolwent Wydz. Prawnego Uniwersytetu Petersburskiego w 1901 r., sędzia pokoju w Majkopie na północnym Kaukazie w latach 1911–1918, inicjator budowy tamtejszego kościoła katolickiego (ukończony w 1914 r.), prezes Majkopskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny (PTPOW), i Julian (1882–1911), sztabskapitan.

Wykształcenie podstawowe i średnie Krajowski-Kukiel zdobył nad Wilią. Początkowo podjął naukę w wileńskim Instytucie Szlacheckim, a po jego zamknięciu w związku z represjami po powstaniu styczniowym 1863 r., kontynuował ją w utworzonym w 1803 r. tamtejszym męskim I Gimnazjum, które ukończył w roku 1867 lub 1868. Wkrótce wyjechał do Petersburga, gdzie zgodnie z wolą ojca podjął studia w Akademii Medyko-Chirurgicznej [Медико-хирургическая академия], funkcjonującej od 1881 r. jako Cesarska Wojskowa Akademia Medyczna [Военно-медицинская академия]. Nie odnajdując powołania do zawodu lekarskiego, przeniósł się, być może za namową brata Ludomira, na Wydział Chemiczny IT, który ukończył w 1873 r. Będąc wyróżniającym się chemikiem, po uzyskaniu dyplomu I kategorii został w tym samym roku zatrudniony w IT jako laborant/asystent w katedrze technologii chemicznej. W 1881 r. uzyskał dyplom inż. technologa na podstawie rozprawy Химическое исследование состава кокосового масла и приготовляемых из него мыл [Badanie chemiczne składu masła kokosowego i wytwarzanych z niego mydeł] (Санкт-Петербург, 1881).

Jeszcze przed otrzymaniem dyplomu Krajowski-Kukiel w 1877 r. podjął współpracę z utworzonym w 1864 r. w Ministerstwie Wojny Komitetem Technicznym Głównego Zarządu Intendentury [Главноe интендантскоe управлениe] (GZI). W komitecie tym, z którym związany był etatowo od 20 stycznia/1 lutego 1882 r., przeszedł wszystkie szczeble kariery, po stanowisko jego przewodniczącego. 6 grudnia 1904 r. został rzeczywistym radcą stanu, dymisję ze państwowej służby uzyskał w roku 1912 w randze tajnego radcy.

W 1880 r. otrzymał też propozycję objęcia posady w petersburskiej Szkole Handlowej [Императорскоe коммерческоe училище] przy ul. Łomonosowa [Ломоносовa ул.] 13, gdzie, co najmniej do roku 1911 wykładał towaroznawstwo. Opracowany przez niego autorski kurs tego przedmiotu stworzył podwaliny pod rozwój tej dziedziny wiedzy w Rosji, stając się obowiązkowy niemal we wszystkich wyższych szkołach handlowych Imperium Rosyjskiego. Wiedzę w tym zakresie podsumował w opublikowanym w 1908 r. nakładem tej szkoły 400-stronnicowym podręczniku Курс товароведения [Wykład towaroznawstwa].

Zapewne od lat 90. XIX w. do 1905 r. uczył także w ustanowionej w roku 1880 tzw. Piotrowskiej Szkole Towarzystwa Kupieckiego [Петровское Санкт-Петербургского купеческого общества коммерческое училище] przy nab. Fontanki [Фонтанки p. наб.] 62, oraz kursach intendenckich. W tej szkole również wykładał towaroznawstwo. Wykłady w tym zakresie z roku szkolnego 1884/1885 oraz z lat 1887–1889 ogłosił także drukiem: Лекции по товароведению за 1884–1885-й г. Для Петровского училища (Санкт-Петербур, 1886) i Лекции по товароведению за 1887–1888-й г : Сост. для Петровского училища С.-Петерб. купеческого о-ва Ф. Э. Кукелем (tamże, 1889). m.in. wspomnienia pośmiertnego Krajowski-Kukiel powołany też został na członka jury rosyjskich i międzynarodowych wystaw. Miał być jednym z aktywniejszych członków działającego od roku 1893 komitetu organizacyjnego XVI Wszechrosyjskiej Wystawy Przemysłowej i Artystycznej, która odbywała się między 28 maja/9 czerwca a 1/13 października 1896 r. w Niżnym Nowogrodzie, prezentując w 20 działach dorobek rosyjskiego przemysłu i sztuki. Album uczestników tej wielkiej imprezy w gronie jej organizatorów wymienia jednak nie jego, a także związanego z Petersburgiem asesora kolegialnego Władysława Kukiela-Krajowskiego, syna Bronisława.

Zapewne to również on w roku 1900 odpowiadać miał za urządzenie rosyjskiego wydziału wojskowo-lądowego Wystawy Światowej w Paryżu z udziałem 58 krajów, które zaprezentowały swoje osiągnięcia w 18 grupach tematycznych i w 121 kategoriach. W trakcie jej trwania, to jest od 15 kwietnia do 12 listopada, sprawował pieczę nad tą częścią ekspozycji.

Bez wątpienia to Krajowski-Kukiel, sam będąc członkiem powołanego w 1866 r. Cesarskiego Rosyjskiego Towarzystwa Technicznego [Императорскоe Русскоe техническоe обществo] (co najmniej w latach 1897–1908), zabiegał w 1896 r. o przyjęcie do jego I oddziału (technologii chemicznej i metalurgii) wybitnego fotografika i chemika Siergieja M. Prokudina-Górskiego (1863–1944). Był również członkiem powołanego do życia w celu świadczenia wzajemnej pomocy Towarzystwa Absolwentów IT [Обществo технологов – выпускников Технологического института], od roku 1895 r. funkcjonującego jako Koło Inżynierów Technologów (1898–1903). Należał też do utworzonego w 1879 r. Petersburskiego Koła Przyjaciół Muzyki [Петербургский кружок любителей музыки] (1900–1903).

Jako zdeklarowany Polak i katolik udzielał się nad Newą społecznie na rzecz polskiej społeczności. Jak napisano we wspomnieniu, „w Petersburgu znany był całej kolonii polskiej i żadna sprawa społeczna tej kolonji nie obszeła się bez [jego] udziału” („Dziennik Wileński” 1918, nr 30, s. 3). W szczególności troszczył się o studiującą w stolicy Rosji młodzież z ziem litewskich, a zwłaszcza z Wileńszczyzny. Wielu młodym ludziom dopomógł też w znalezieniu po studiach odpowiedniej pracy. Związany był z Rzymskokatolickim Towarzystwem Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny, najpierw jako członek rzeczywisty, co najmniej w latach 1891–1908, a także członek zarządu (1898, 1905–1908). Między innymi w 1898 r. wraz z Leopoldem Czechowiczem odpowiadał z ramienia zarządu RzTD za przygotowanie dorocznego „balu polskiego”, który odbył się 18 lutego/ 2 marca w sali Zgromadzenia Szlacheckiego [Дворянское собрание] przy ul. Michajłowskiej [Михайловская ул.] 2 i przyniósł dochód w kwocie ponad 5 tys. rub. Był założycielem i czynnym działaczem skupiającej inteligencję pracującą, aktywnej od roku 1888 początkowo jako kółko muzyczne „Lutni”, w której zarządzie zasiadał. Przemawiał m.in. podczas jubileuszu 10-lecia tej organizacji w grudniu 1898 r. Po przekształceniu „Lutni” w 1907 r. (jej ostatnie zebranie odbyło się 15 kwietnia) w „Ognisko Polskie”, które zainaugurowało swą działalność 16/29 października w Domu Pawłowej przy ul. Troickiej [Троицкая ул.] (obecnie ul. Rubinsteina [Рубинштейна ул.]) 13, nadal pełnił obowiązki członka zarządu, a w latach 1908–1910 jego wiceprezesa. W 1911 r. z okazji jego pożegnania z miastem i z tą organizacją powstał portret autorstwa wieloletniego członka zarządu „Ogniska” malarza i konserwatora Aleksandra Borawskiego (1861–1942), który zawisł w siedzibie tej organizacji. W trakcie uroczystości pożegnalnej 6 maja tego roku przemówienia wygłosili znani działacze polonijni: założyciel i prezes „Ogniska” gen. Aleksander Babiański (1853–1931), prawnik i poseł do Dumy Państwowej Henryk Święcicki (1861–1942) oraz przedstawiciel RzTD, urzędnik zarządu głównego Kolei Południowowschodnich L. Czechowicz. W dowód uznania działacze polonijni postanowili wówczas ustanowić stypendium jego imienia, na poczet którego ofiarę wpłacił m.in. wspomniany wyżej Bronisław Kukiel.

Od lat 90. XIX w. do końca pobytu nad Newą Krajowski-Kukiel mieszkał przy prosp. Jekatierinhofskim [Екатерингофский пр.] (obecnie prosp. Rymskiego-Korskowa [Римского-Корсакова пр.]) 51 (w księgach adresowych notowany w latach 1894–1910). Wcześniejszego adresu zamieszkania nie udało się ustalić.

Po otrzymaniu dymisji podjął decyzję o powrocie do rodzinnego folwarku w pow. oszmiańskim.

Był żonaty. Miał siostrzeńca. Być może adwokat przysięgły Stanisław Krajowski-Kukiel, zamieszkały w Wilnie przy ul. Wiwulskiego 2 m. 3 (1931) i ul. Kasztanowej 5 m. 4 (1936), to wspomniany bratanek Stanisław Adam, który w 1921 r. starał się o powrót z Kaukazu na Litwę, bądź siostrzeniec.

Zmarł 8 stycznia 1918 r. w Wilnie w swoim mieszkaniu przy ul. Makowej 9. Pochowany został 10 stycznia na tamtejszym cmentarzu św. św. Piotra i Pawła na Antokolu.

Odznaczony był: Orderem św. Włodzimierza IV kl. (1902), III kl. (1908), Orderem św. Anny II kl. (1900), Orderem św. Stanisława II kl. (1896) oraz Krzyżem Komandorskim Czerwonej Gwiazdy. Posiadał też medal Medal na śmierć Aleksandra III (1845–1894).  


Bibliografia:
Сергей B. Волков, Высшее чиновничество Российской империи. Краткий словарь, 2016, e-book; Пятидесятилетний юбилей С.-Петербургского практического технологического института, Санкт-Петербург 1879, s. 267; Кукель, https://dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/434532 (Feliks i Ludomir) [dostęp: 30 I 2023]; Кукель Феликс Эдуардович, w: Список гражданским чинам IV класса: Исправлен по 1-е сентября 1910 года, Санкт-Петербург 1910, s. 810; Краиовский-Кукель (Кукель) Собеслав Эдуардович, w: Генералитет российской императорской армии и флота, http://rusgeneral.ru/gen/k/gen_k1361a.html [dostęp: 25 XI 2021]; Двадцатипятилетие Петровского училища С-Петербургского купеческого общества: 1-е октября 1880 г. – 1-е октября 1905 г., Санкт-Петербург 1905, s. 120; Księga pamiątkowa inżynierów technologów Polaków wychowańców Instytutu Technologicznego w Petersburgu. W rocznicę 100-lecia uczelni, Warszawa 1933, s. 92; Окончившие курс Виленской 1-й гимназии 1837-1903, https://www.petergen.com/history/wil1gim.shtml [dostęp: 27 IV 2021]; Поляки в России: эпохи и судьбы / Polacy w Rosji. Epoki i losy, ред. Х. Граля, А. Л. Петровский, А. И. Селицкий, Краснодар / Krasnodar 2009, s. 200–201 (dot. Stanisława Adama, bibliografia); Т. М. Смирнова, Польские общества в Санкт-Петербурге: конец XIX – начало XX века, Санкт-Петербург 2013, s. 47, 152; „Dziennik Wileński” 1918, nr 8, 10 stycznia, s. 1 (nekrolog), nr 30, 5 lutego, s. 3 (S.p. Feliks Kukiel); „Kraj” 1898, nr 4, 24 stycznia/ 5 lutego, s. 21 (Bal „polski”), nr 48, 26 listopada/ 8 grudnia, s. 35 (Jubileusz „Lutni”), 1903, nr 7, 14/27 lutego, s. 23 (Sobiesław – nekrolog); „Świat” 1911, nr 21, 27 maja, s. 9 (Z życia kolonii polskiej w Petersburgu, il.); Petersburskie księgi adresowe z lat 1894–1912.