Barchwic Maria Ludwika / Ƃархвицъ Мария Вильгельмовна (1883–1952), polonijna działaczka społeczna i oświatowa, z Petersburgiem/Piotrogrodem związana w latach 1906–1918.

Urodziła się 1 lipca 1883 r. w Warszawie jako córka Wilhelma Strengera (1848–1912) i Elżbiety z domu Maszkiewicz (1863–1938). Miała pięcioro rodzeństwa. Jej bratem był absolwent wydziału budowy maszyn Politechniki Lwowskiej (1911) inż. Leopold Strenger (1886–1925), zamieszkały w Piotrogrodzie przy ul. 6 Rożdiestwienskiej [6-я Рождественская ул.] (obecnie ul. 6. Sowietskaja [6-я Советская ул.]) 39 m. 6 (1916–1917). Jako działacz Klubu robotniczego „Promień” opublikował on w 1917 r. nakładem Księgarni Polskiej broszurę System Taylora, czyli nowe metody produkcyjnej pracy. Ojciec był warszawskim fabrykantem, od 1877 r. prowadził uniwersalny zakład kowalski przy ul. Żelaznej 60 i ul. Grzybowskiej 41. Był członkiem Warszawskiego Oddziału Cesarskiego Towarzystwa Pielęgnowania Zwierzyny Łownej i Racjonalnego Myślistwa. W Warszawie Maria Ludwika ukończyła pensję Matyldy Karwowskiej przy ul. Elektoralnej 48. Była to szkoła dla dzieci kolejarzy oraz mieszkających w pobliżu dzieci rzemieślników i pracowników sądowych.

Z Petersburgiem związała się prawdopodobnie w latach 1906–1907, przyjeżdżając do siostry Filomeny Teodoryki (1881–1936), która od 1904 r. była żoną Czesława Szmidta (1875 –1939), kupca tamtejszej drugiej gildii. 14 czerwca 1908 r. wyszła tam za mąż za zaangażowanego w działalność największych polonijnych organizacji przedsiębiorcę oraz działacza społeczno-niepodległościowego Jana Stanisława Barchwica (Barchwitza) (1878–1950?).

Od wybuchu I wojny światowej (1914) brała czynny udział w organizowanej przez polskie stowarzyszenia społeczne nad Newą pomocy rodakom, najpierw tym przesiedlonym do stolicy Rosji z Królestwa Polskiego i tzw. guberni zachodnich, potem wracającym z zagranicy do kraju. Pracowała w utworzonym w sierpniu 1914 r. Polskim Towarzystwie Pomocy Ofiarom Wojny (PTPOW) kolejno w charakterze: kierowniczki sekcji rozdawnictwa odzieży, mieszczącej się w zabudowaniach kościoła św. Katarzyny przy prosp. Newskim [Невский пр.] 32 m. 64 – mieszkanie J. Jurkiewiczowej („Głos Polski” 1915, nr 17, s. 18), kuratorki schroniska dla wygnańców, opiekunki wzorowej ochrony i kierowniczki stołecznego Domu Sierot. Współpracowała z ks. Aleksandrem Wóycickim (1878–1954), który w 1915 r. zorganizował ośrodek opieki w podstołecznym Lesnoje [Лесное] (obecnie Puszkin [Пушкин]). Prowadziła tam jako kuratorka schronisko przy prosp. Staropargołowskim [Старо-Парголовский пр.] (obecnie prosp. Morisa Toreza [Мориса Тореза пр.]) 7 dla matek z dziećmi (ok. 60 osób), połączone z ochroną dla dzieci w wieku od 7 do 12 lat przy drodze do Sosnówki [Сосновка] (obecnie ul. Politiechniczeskaja [Политехническая ул.]) 14-b (40 osób). Ta „instytucja wzorcowa, prowadzona wedle wszelkich wymagań higieny i pedagogiki” („Dziennik Polski” 1917, nr 221, s. 3), którą kopiowało wiele podobnych placówek na terenie Rosji, w październiku 1917 r. znalazła się w trudnej sytuacji materialnej, a przetrwała dzięki wsparciu małżonków Marii i Pawła Jasińskich, którzy wspierali również Polską Szkołę Przygotowawczą i Pierwsze Polskie Gimnazjum Żeńskie Stanisławy Ćwierdzińskiej.

Na początku 1916 r. jako delegatka Wydziału Pomocy Polakom Obcym Poddanym przy Komitecie Polskim P.O.W. w Moskwie oraz jako delegatka założonego we wrześniu 1915 r. piotrogrodzkiego oddziału PTPOW wzięła wraz z mężem udział w kilkumiesięcznej podróży w celach humanitarnych na Syberię i Daleki Wschód. Wizytowała wówczas kilkanaście oddziałów organizacji na Syberii, m.in. w Omsku, Barnaule, Nowosybirsku, Irkucku, Czycie i Władywostoku, oraz polskie kolonie w chińskich miastach Harbin i Mandżuria (obecnie Changchun). Od 28 do 31 grudnia 1916 r. uczestniczyła wraz z administratorem archidiecezji mohylewskiej bp. Janem Cieplakiem (1857–1926) i delegatami PTPOW, w których gronie znajdowali się: jej mąż, pracująca w Komisji Oświatowej pedagożka i publicystka Irena Kosmowska (1879–1945) oraz główny pełnomocnik sekcji sanitarno-żywnościowej adwokat Stefan Mickiewicz (1881–1929), w wizytacji nowo otwartej ochronki dla 100 chłopców. Prowadzili ją w pensjonacie Merentähti w Karelii nad Zatoką Fińską były wiceprezes piotrogrodzkiego oddziału PTPOW inż. Józef Ziabicki (1871–1958) i jego żona.

Przekształcony w ochronkę pensjonat wybudowała w 1908 r. założycielka i przełożona generalna Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego Urszula Ledóchowska (1865–1939) z przeznaczeniem na szkołę z internatem dla dziewcząt, prowadzoną tam przez urszulanki do 1914 r. Delegacja wzięła udział w bierzmowaniu 30 chłopców i poświęceniu ochronki, na które ze stolicy Rosji przybyli także: pedagog i pisarz ks. kan. Walery Płoskiewicz (1878–1944), sprawujący na prośbę abp. warszawskiego Aleksandra Kakowskiego (1862–1938) opiekę nad polskimi sierocińcami w Rosji, absolwent Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD) ks. Zygmunt Kaczyński (1894–1953), student RzAD ks. Stanisław Mystkowski (1892–1982), przełożona gimnazjum żeńskiego przy kościele św. Katarzyny urszulanka s. Emilia Maculewicz (1863–1938) , prezes Polskiej Macierzy Szkolnej prof. Stanisław Ptaszycki (1853–1933) oraz rodzice urszulanki s. Sabiny Monkiewicz (1885–1936) – nauczyciel matematyki w gimnazjum męskim przy kościele św. Katarzyny Ludwik (1848–1925) i działaczka Petersburskiego Rzymskokatolickiego Towarzystwa Ochrony Kobiet Sabina (1859 lub 1960 – 1937) Monkiewiczowie.

Barchwicowa wspomagała także charytatywnie różne organizacje stołeczne, w których działalność zaangażowany był jej mąż. Między innymi Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół Polski” (TG SP), w którym udzielał się on w latach 1908–1918, pełniąc od lipca 1913 do lipca 1915 r. funkcję wiceprezesa, a następnie członka Zarządu. W lutym 1917 r. w trakcie dorocznego popisu „Sokoła” Barchwicowa zasiadała wraz z Marią Marceliną z domu de Lamer (1872–1935), żoną ówczesnego prezesa TG SP, przedsiębiorcy budowlanego, współwłaściciela Towarzystwa Akcyjnego „Stroitiel” (styczeń 1917 – 1918) Wacława Polkowskiego (1871–1952), za stołem z programami tego wydarzenia. W lutym 1917 r. była jedną z gospodyń wieczornicy zorganizowanej przez młodzież akademicką w „Ognisku Polskim” przy ul. Troickiej [Троицкая ул.] (obecnie ul. Rubinsteina [Рубинштейна ул.]) 13, której celem było zdobycie funduszy na wsparcie funkcjonujących od 1916 r. Wyższych Kursów Polskich.
Od stycznia 1918 r. Barchwicowa działała w nowo utworzonym, m.in. z inicjatywy M. Jasińskiej i jej męża, który przygotował projekt jego statutu, Polskim Towarzystwie Przyjaciół Dzieci (PTPD). Powstało ono, aby wspomóc przeciążone organizacje opiekuńcze poprzez przejęcie od nich opieki nad sierotami i dziećmi z ubogich polskich rodzin. Zadaniem PTPD było również rozwinięcie opieki pedagogicznej i ochrona dzieci przed rozproszeniem i wynarodowieniem w organizowanym przez towarzystwo na wzór warszawskiego Towarzystwa Opieki nad Dziećmi i Gniazd Sierocych wzorcowym „Klubie dla dzieci i podrostków”. Kolejne kluby powstać miały w rosyjskiej stolicy ze środków ofiarowanych przez M. Jasińską. Od końca 1917 r. zadaniem PTPD było także wspomaganie powrotów jego podopiecznych do odradzającego się kraju. Zebranie organizacyjne stowarzyszenia pod przewodnictwem bp. J. Cieplaka odbyło się 3/16 stycznia w siedzibie „Ogniska Polskiego”. Barchwicowa weszła wówczas do komisji ustawodawczo-organizacyjnej PTDP. Znalazła się w niej wraz z M. Jasińską, Leokadią Brodowską (1848–1920), założycielką i kierowniczką piotrogrodzkich Ogródka Dziecięcego i Klubu Dziecięcego, Kwiatkowską – zapewne Jadwigą, nauczycielką w Szkole Polskiej w Domu Kierbedzia przy ul. Kiryłłowskiej [Кирилловская ул.] 19, Ludwikiem Darowskim (1881–1948), przedstawicielem piotrogrodzkiego oddziału PTPOW, ks. A. Wóycickim oraz lekarzem pediatrą i publicystą dr. Stefanem Kramsztykiem (1877–1942). Następnie działała wspólnie z Jadwigą z Jałowieckich (1875–1951) Władysławową Żukowską (1860–1916), Emilią Minkiewiczową i p. Mosiewiczową, zapewne żoną adwokata Mieczysława Mosiewicza, w Wydziale Opiekuńczym PTPD. Zarejestrował on ponad 100 sierot, które przed wysłaniem do kraju umieszczono w otwartym przez towarzystwo Domu Sierot w Lesnoje (budynek użyczyli wspomniani już małżonkowie Jasińscy). Na jego utrzymanie przeznaczono przekazane za pośrednictwem konsulatu brytyjskiego, a zebrane przez australijską Polonię 5335 rub. Jej mąż udzielał się z kolei w Wydziale powrotu do Kraju. Podczas Walnego Zebrania PTPD 8 maja 1918 r. została wybrana wraz z bratem L. Strengerem do Zarządu towarzystwa.

Nad Newą mieszkała wraz z mężem kolejno: w narożnej eklektycznej kamienicy czynszowej przy ul. Mieszczanskoj [Мещанская ул.] (obecnie ul. Grażdanskaja [Гражданская ул.]) 27 (1908), na tej samej ulicy pod nr. 13 (1911), prosp. Wozniesienskim [Вознесенский пр.] 30 (1909–1910), następnie w przebudowanej przez Mariana Lalewicza (1876–1944) neorenesansowej narożnej kamienicy czynszowej D. W. Wyhowskiego przy prosp. Kamiennoostrowskim [Каменноостровский пр.] 9 m. 68 (1915–1917).

W 1918 r. powróciła do Polski w charakterze kierowniczki transportu dzieci z petersburskich ochronek oraz delegatki Centralnego Urzędu Reemigracyjnego Przedstawicielstwa Polskiego w Rosji. Przywiezione przez nią dzieci zostały powierzone Głównej Radzie Opiekuńczej w Warszawie. Działalność dobroczynną kontynuowała na terenie Polski. Dotychczas ustalono jednak tylko kilka wydarzeń z jej udziałem. Skąpe informacje o jej aktywności w latach 20. i 30. XX w. są prawdopodobnie związane z częstą zmianą miejsc zamieszkania, wynikającą z nieprzeciętnego zaangażowania jej męża w różnorodną działalności handlową, społeczną i niepodległościową. Skutkowało ono zmianą niemal co dwa lata miejsc zamieszkania (Lublin, Wilno, Warszawa, Wilno, Warszawa, Wieleń nad Notecią, Kalisz, Poznań, Warszawa, Wilno).

W Wilnie, jako jedna z honorowych gospodyń, wzięła udział 9 października 1922 r. w 2 Balu Jesiennym na rzecz Bratniej pomocy studentów Uniwersytetu Wileńskiego. Był on jednym z elementów kilkudniowych obchodów (6–9 października) „Dnia Akademika”, mających na celu wsparcie studiującej młodzieży, której ok. 90% pracowało. Oprócz dobroczynnego balu, na który została zaangażowana orkiestra miejscowej opery, zorganizowano też wystawę Wydziału Sztuk Pięknych, „Bazar” w Sali Miejskiej, w teatrach miejskich wystawiono natomiast Halkę Stanisława Moniuszki (1891–1872), Hamleta Williama Shakespeare’a (1564–1616) i Księdza Marka Juliusza Słowackiego (1809–1849).

Mieszkając w Wielkopolsce, Barchwicowa zaangażowała się z kolei w opiekę nad młodzieżą Gimnazjum Męskiego Humanistycznego w Ostrowiu nad Notecią, prowadzonego w latach 1922–1928 przez Towarzystwo Szkół Pracy i Towarzystwo Gniazd Sierocych, którego jej mąż był współzałożycielem. W 1927 r. została tam matką chrzestną łodzi „Mewa”, jednej z czterech zbudowanych samodzielnie przez uczniów w szkolnych warsztatach, na których abiturienci odbyli 5-tygodniową wyprawę (w obie strony) od Noteci aż do Pińska na Polesiu.

Za swoją wyjątkową działalność dobroczynną, szczególnie w okresie petersburskim, nominowana była w 1933 r. do Złotego Krzyża Zasługi. Jednak pomimo pozytywnego zaopiniowania wniosku przez Komisarza Rządu m. st. Warszawy Władysława Jaroszewicza (1887–1947) został on odrzucony z powodu braku dowodów działalności niepodległościowej.
Lata 1938–1942 spędziła w Wilnie. Przeniosła się tam, ponieważ mąż został zatrudniony w wileńskiej Izbie Przemysłowo-Handlowej. Już w styczniu 1940 r. dokumenty meldunkowe wykazują jednak wyłącznie ją jako lokatorkę mieszkania przy ul. Ciasnej 3–12. W spisie mieszkańców Litwy z 1942 r. figuruje z kolei na utrzymaniu córki siostry. W tym czasie brak jest informacji o jej mężu, Janie.

Jak dowodzi ewidencja mieszkańców Wrocławia z sierpnia 1946 r., przyjechała wówczas na Dolny Śląsk z Warszawy. Została zameldowana przy ul. Ciepłej 32/8 (obecnie ul. Wesoła) wraz z pięcioma innymi osobami. W tym gronie byli córka starszej siostry Filomeny – Irena i jej synowa Janina z synkiem Janem. Do śmierci pozostała też pod ich opieką.

Zmarła 23 czerwca 1952 r. we Wrocławiu. Została pochowana na parafialnym cmentarzu św. Maurycego (pole 2, rz. 7, m. 3). Na tablicy nagrobnej znajduje się napis: Jan i Maria Barchwicowie, brak jednak potwierdzenia pobytu Barchwica i jego śmierci we Wrocławiu, dlatego widniejąca tam data jego zgonu 24 czerwca 1950 r. jest datą symboliczną, podobnie jak miejsce pochówku.


Bibliografia:
J. Schoenbrenner, Warszawskie szkoły średnie na przełomie XIX i XX wieku (1870–1904). Materiały źródłowe, „Przegląd Historyczno-Oświatowy” 1981, R. 24, nr 1 (91) (styczeń–marzec), s. 15; „Dziennik Narodowy” 1918, nr 189, 11 maja, s. 4 (Walne Zebrania Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci); „Dziennik Polski” [Piotrogród] 1917, nr 14, 14/27 stycznia, s. 3 (Z Finlandii. Merentähti), nr 20, 20 stycznia/ 2 lutego, s. 3 (Wieczór Wyższych Kursów Polskich), nr 29, 13 stycznia/ 13 lutego, s. 3 (Popis „Sokoła Polskiego” w Piotrogrodzie), nr 221, 29 września/ 12 października, s. 3 (Ochronka polska w Leśnym), nr 295, 31 grudnia/ 13 stycznia 1918, s. 3 (K. K., Towarzysswo Przyjaciół Dzieci), 1918, nr 1, 13/16 stycznia, s. 1 (ogłoszenie), nr 3, 5/18 stycznia, s. 2 (Polskie T-wo Przyjaciół Dzieci); „Gazeta Szamotulska” 1927, nr 89, 4 sierpnia, s. 3 (Wieleń); „Kurjer Poznański” 1927, nr 331, 24 lipca, s. 3 (Wyruszenie wyprawy żeglarskiej po Polsce); „Słowo” [Wilno] 1922, nr 56, 6 października, s. 3 (2 Bal jesienny); „Sprawa Polska” 1917, nr 47, 3/16 grudnia, s. 698 (brat Leopold); Polski Kalendarz Piotrogrodzki na rok przestępny 1916, Piotrogród–Moskwa–Kijów [1915], s. 151 (instytucje PTPOW); Lista Członków Warszawskiego Oddziału Cesarskiego Towarzystwa Pielęgnowania Zwierzyny Łownej i Racjonalnego Myślistwa, Warszawa 1892, s. 39 (ojciec); Roku wojny [1916]. Album Piotrogrodzkiego Oddziału PTPOW, [Piotrogród] 1916, k. 58 i 60 (il.); 60Złota Księga przemysłu fabrycznego, sprzedaż, rolnicze oraz rękodzieł w Królestwie Polskiem, Warszawa 1899, s. 161,172,179, 251 (ojciec); Centralne Archiwum Wojskowe (CAW) w Rembertowie: Kolekcja Akt Personalnych i Odznaczeniowych, sygn. 05.09.1933, Odrzucono (Barchwicowa Maria Ludwika).