Symon Franciszek Albin / Сымон Франц Альбин Пeтрович (1841–1918), profesor i rektor Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD) w Petersburgu, historyk i biblista, biskup pomocniczy mohylewski, biskup płocki, arcybiskup tytularny.

Urodził się 13 marca 1841 r. w Dubowcu koło Żytomierza (gub. wołyńska, obecnie obwód żytomierski na Ukrainie) w wołyńskiej rodzinie szlacheckiej jako najstarszy syn z trzynaściorga dzieci Piotra (1819–1908) i Augustyny (Augusty) ze Soroczyńskich. Z dwunastu braci przyszłego arcybiskupa – Antoni (1862–1927) był generałem lejtnantem (1917) armii rosyjskiej, a następnie generałem dywizji Wojska Polskiego (WP). Uczył się w Petersburgu, gdzie ukończył 7-klasowe gimnazjum wojskowe oraz II Konstantynowską Szkołę Wojskową [2-е военное Константиновское училище] (1881). W czasie I wojny światowej walczył na froncie zachodnim, a w 1917 r. na krótko objął dowództwo Polskiej Dywizji Strzelców. Zwolniony ze służby rosyjskiej w kwietniu 1918 r., w styczniu 1919 r. został przyjęty do WP. Był dowódcą Okręgu Generalnego „Kraków” (1919) i wziął udział w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r. Przeniesiony w stan spoczynku w marcu 1921 r., w 1923 r. został awansowany do stopnia generała dywizji. Inny z braci zarządzał majątkiem ojca we wsi Krosznia (obecnie dzielnica Żytomierza). Najmłodsza siostra Gertruda Filomena wyszła za mąż za Jana Tomkowicza, zarządcę w dobrach Radziwiłłowskich na Wołyniu.

Symon uczył się najpierw w szkole w Trojanowie (pow. żytomierski), a następnie w latach 1852–1855 w szkole powiatowej w Nowogrodzie Wołyńskim. W 1856 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Żytomierzu, skąd w sierpniu 1859 r. został przeniesiony do RzAD. Po święceniach diakonatu 17 maja 1859 r. oraz uzyskaniu stopnia kandydata teologii (23 czerwca 1862) wyjechał na koszt uczelni na dalsze studia do Monachium w celu „pogłębienia wiedzy w naukach teologicznych i starożytnych języków” na Wydziale Teologicznym tamtejszego uniwersytetu. W okresie wakacyjnym odwiedzał ośrodki naukowe w Insbrucku, Szwajcarii, Francji i we Włoszech. W Monachium poświęcił się głównie studiom biblijnym oraz historycznym i 16 lipca 1864 r. obronił doktorat z teologii pt. De origine Docetismi [O genezie doketyzmu]. Święcenia kapłańskie otrzymał 27 września / 9 października 1864 r. w Rzymie, gdzie uzupełniał wykształcenie teologiczne, z rąk bp. Pietra de Villanova Castellacciego (1815–1881), a prymicyjną mszę św. odprawił w Watykanie nad grobem św. św. Piotra i Pawła.

Po powrocie do Petersburga 20 grudnia 1864 r. objął wykłady w RzAD, gdzie pracował do 17 grudnia 1877 r. Prowadził tam zajęcia z archeologii biblijnej (grudzień 1864 – sierpień 1866 i listopad 1877 – październik 1878), następnie był profesorem historii Kościoła i prawa kanonicznego (sierpień 1866 – wrzesień 1870), a w końcu kierownikiem katedry Pisma Świętego (wrzesień 1870 – czerwiec 1877). Krótko zastępował wykładowcę liturgiki i śpiewu kościelnego (październik – grudzień 1869). W latach 1876–1877 był także członkiem zarządu RzAD oraz krótko p.o. inspektorem (lipiec – listopad 1877). Pracując na uczelni, był równocześnie (od października 1874 r.) kapelanem prowadzonego na Wyspie Wasiljewskiej [Васильевский остров] przez siostry honoratki ze Zgromadzenia Małych Sióstr Niepokalanego Serca Maryi przytułku „Dobry Pasterz” przy ul. Dońskiej [Донская ул.] 9 i cenzorem ksiąg teologicznych (od marca 1875 r.). W czerwcu 1874 r. otrzymał nominację na honorowego kanonika archikatedry mohylewskiej, a w lutym 1876 r. na kanonika kapituły łucko-żytomierskiej. Przewidywany przez rektora RzAD Dominika Stacewicza (1809–1876) na następcę, został rok później usunięty z uczelni na żądanie ministra spraw wewnętrznych Aleksandra Je. Timaszewa (1818–1893), który wobec podejrzeń o potajemne kontakty ze Stolicą Apostolską oraz szerzenie wśród studentów patriotyzmu polskiego uznał „za niestosowne pozostawienie [go] w Akademii ze względu na nielojalność”.

Po zwolnieniu z RzAD kilka miesięcy spędził za granicą, po czym został penitencjariuszem przy katedrze żytomierskiej. W roku akademickim 1883/1884 był profesorem jęz. greckiego oraz teologii dogmatycznej w tamtejszym Seminarium Duchownym. Wraz z Karolem Niedziałkowskim (1846–1911) przyszłym metropolitą mohylewskim, założył też szkołę organistów. Opinia polskiego patrioty spowodowała odmowę władz na propozycję nominacji Symona na stanowisko rektora seminarium w Żytomierzu oraz podniesienia go do godności prałata, skutkiem czego dopiero w kwietniu 1883 r. został prałatem łucko-żytomierskiej kapituły. W Żytomierzu znajdował się zresztą pod stałym nadzorem policji. Raporty miejscowej żandarmerii stwierdzały, że prowadził skromne życie (posiadał jedynie obszerną bibliotekę), większość czasu spędzając na czytaniu i studiach. Nie dostrzeżono politycznej niepoprawności w jego rozmowach i kazaniach, a uważany był za najlepszego kaznodzieję w Żytomierzu.

Dzięki przychylnej opinii miejscowych władz oraz staraniom metropolity mohylewskiego Aleksandra Gintowta-Dziewałtowskiego (1821–1889) 19 sierpnia 1884 r. otrzymał w końcu nominację na rektora petersburskiej RzAD. Ponownie wykładał w niej archeologię biblijną (wrzesień 1888 – czerwiec 1889), kierował katedrą Pisma Świętego (wrzesień 1884 – grudzień 1897), prowadził zajęcia z teologii pastoralnej (1 września 1889 – czerwiec 1891), homiletyki (czerwiec 1890 – czerwiec 1891) oraz lektorat języka hebrajskiego (1895–1898). „Zachowane z tego okresu notatki i opracowania świadczą o ustawicznym pogłębianiu wiedzy biblijnej przez ks. Symona. Wiadomości z archeologii uzupełnił zapewne w czasie swej pielgrzymki do Ziemi Świętej” w lutym–kwietniu 1894 (L. Stachowiak, Rozwój nauk biblijnych w XIX i początku XX wieku, s. 44). Jego wykłady z Pisma Świętego były bardzo lubiane przez studentów. Biskup żmudzki Franciszek Karewicz (1861–1945), ówczesny student, wspominał, że był w nie tak zasłuchany, że zapominał o robieniu notatek, z których miał później uczyć się do egzaminu. Dzięki staraniom Symona Ministerstwo Spraw Wewnętrznych pozwoliło na utworzenie stanowiska adiunkta przy katedrze Pisma Świętego, chciał on bowiem wykształcić następcę, który specjalizowałby się w biblistyce i objął później katedrę. W trakcie swego rektoratu „postawił na wysokim poziomie studia biblijne, a swoją inteligencją i wszechstronną wiedzą rozpalił w studentach zapał do nauki” (Listy do biskupa Franciszka Albina Symona, s. 256). Z niewiadomych przyczyn nie ukazało się wówczas drukiem jego przygotowane po rosyjsku opracowanie Listów św. Pawła do Rzymian. Zostało ono wydrukowane znacznie później, po polsku. Rozliczne obowiązki w RzAD oraz zadania wychowawcze i charytatywne nie pozwoliły jednak Symonowi poświęcić się wyłącznie studiom biblijnym. Dopiero od 1901 r., po przeniesieniu się do Rzymu, skoncentrował się na pracy naukowej.

Na podstawie nowych ustaleń między Stolicą Apostolską a rządem rosyjskim z 1882 r. Symon pracował nad przeredagowaniem regulaminu RzAD. Projekt jego autorstwa (Regule pro Alumnis Academiae a Magnifico Rectore Fr. A. Symon digestae atque a p.m. Alexandro-Casimiro Gintowt Archiepiscopo Metropolitano Mohiloviensi an. 1886 approbatae, „Academia Caesarea Romano-Catholica Ecclesiastica Petropolitana”, Petropoli 1891, s. 11–22) został zatwierdzony w 1886 r. przez metropolitę A. Gintowta. W dokumencie tym zwiększono wymagania dotyczące nadawania stopni naukowych, wprowadzono dwa stopnie magistra – pierwszej i drugiej klasy, jak również stopień doktora prawa kanonicznego. Rektor ułożył też nowy program studiów, w którym zwiększono liczbę godzin przedmiotów teologicznych kosztem zajęć z jęz. rosyjskiego, oraz wprowadził nowe podręczniki. Rozbudził studencki ruch naukowy. W 1885 r. założył rocznik akademicki „Academia Caesarea Romano-Catholica Ecclesiastica Petropolitana”, w którym sam opublikował wiele rozpraw historycznych. Dbał o uzupełnienie zbiorów bibliotecznych, a dzięki jego zabiegom do RzAD trafiła część księgozbioru i rękopisów skasowanego klasztoru oo. Dominikanów w Lublinie. Profesorowie RzAD rozpoczęli szerszą działalność poza murami uczelni m.in. prowadzili rekolekcje, byli kapelanami miejskich przytułków oraz prefektami w szkole żeńskiej przy parafii św. Katarzyny. Od czasu rektoratu Symona także alumni brali udział w życiu lokalnego Kościoła. Mając pozwolenie rektora, pomagali w pracy ochronek, którymi opiekowali się profesorowie uczelni, jak również wspomagali działalność duszpasterską. On sam przyczynił się do otwarcia pod patronatem Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny ochronki dla niemowląt (chłopców do lat czterech), zabezpieczając stałe wsparcie finansowe dla 10 dzieci. Placówka ta funkcjonowała od 23 września 1894 r. na Wyspie Wasiljewskiej przy 15 Linii [15 Линия В.О.] 21.

W październiku 1891 r. Symon został prałatem dworu papieskiego, w tym też roku był prekonizowany na biskupa tytularnego Zenopolis (17 grudnia) i biskupa pomocniczego mohylewskiego. 15/27 marca 1892 r. w kościele św. Katarzyny w Petersburgu otrzymał sakrę biskupią z rąk bp. Aleksandra Bereśniewicza (1823–1902). Jako biskup wizytował parafie na terenie całego Imperium Rosyjskiego, udzielał bierzmowania, egzaminował proboszczów z zarządu i utrzymania kościoła oraz duszpasterstwa, obsadzał wakujące parafie. Konsekrował 24 kościoły, m.in. w Łudze. W miesiącach letnich 1892–1893 wizytował europejską część Rosji, m.in. Twer, Moskwę, Kaługę, Tułę, Orioł, Kursk, Charków, Połtawę, Nieżyn, Pietrozawodsk, Archangielsk, Wołogdę, Jarosław i Kostromę, dokonując po raz pierwszy wizytacji biskupich tych parafii. W 1894 r. zwiedził 35 parafii gub. mohylewskiej oraz 23 witebskiej, w latach 1895–1897 kontynuował wizytacje gub. witebskiej i smoleńskiej oraz w Kurlandii (Łotwa), w których towarzyszył mu m.in. Zygmunt Łoziński (1870–1932). W ramach tych wizyt konsekrował kościoły i bierzmował – tylko w trakcie jednej z nich od 18 czerwca do 8 sierpnia 1894 r. wybierzmował ok. 22 tys. osób. Ponadto w latach 1892–1897 w czasie wyjazdów ówczesnego metropolity mohylewskiego Szymona Kozłowskiego (1819–1899) na kuracje samodzielnie zarządzał diecezją.

W 1896 r. złożył w Rzymie memoriał w sprawie narzucania przez władze w diecezji mińskiej zakazanego w 1877 r. przez Kongregację Inkwizycji jęz. rosyjskiego w tzw. dodatkowych (paraliturgicznych) nabożeństwach. Rok później Stolica Apostolska nakazała obsadzenia w kanonicznej formie parafii, w których wprowadzono jęz. rosyjski i używano Требник [Rytuał]. Wykonując to rozporządzenie, Symon wydał list pasterski zabraniający używania jęz. rosyjskiego pod groźbą kar kościelnych. W trakcie przeprowadzonej w tym roku wizytacji na Białorusi, hamując rusyfikację w 18 parafiach, zakazał używania jęz. rosyjskiego. W ślad za listem papieskiego sekretarza stanu kardynała Mariano Rampolla (1843–1913) z 4 kwietnia tego roku, będącym efektem ugody pomiędzy władzami rosyjskimi a Watykanem w sprawie języka, zezwolił równocześnie przy zachowaniu łaciny w liturgii i sakramentach na używanie jęz. białoruskiego w katechizacji i obrzędach na żądanie parafian. Realizację postanowienia Stolicy Apostolskiej rząd rosyjski uznał jednak za przestępstwo, pomimo to większość parafii przeszła na białoruski i polski. Na skutek negatywnego stanowiska władz carskich, które nie zezwoliły na wykonanie postanowień bulli papieskiej, a jednocześnie nie były w stanie zahamować rugowania jęz. rosyjskiego z kościołów, mianowany 2 sierpnia 1897 r. biskupem płockim Symon nie mógł objąć swej funkcji. Ostatecznie 19 sierpnia tegoż roku, po kolejnym trzynastoletnim okresie pracy w RzAD, zwolniono go ze wszystkich zajmowanych stanowisk z dożywotnią pensją 2 tys. rub. Żegnany przez całą społeczność akademicką, w której spędził 26 lat jako profesor i rektor, wyprowadzony 15 listopada z budynku RzAD pod eskortą żandarmów wywieziony został do Odessy, gdzie przebywał od listopada 1897 do 1901 r.

Nie mogąc sprawować swych obowiązków, po konsultacjach z papieżem Leonem XIII (1810–1903) złożył 9 czerwca 1900 r. rezygnację z biskupstwa płockiego. Po interwencji Watykanu, który 15 kwietnia 1901 r. mianował go arcybiskupem tytularnym attalijskim, a w ślad za ukazem Mikołaja II (1868–1918) z 14 czerwca 1901 r. wykreślającym go ze spisu duchowieństwa archidiecezji mohylewskiej, otrzymał prawo wyboru miejsca zamieszkania poza Imperium Rosyjskim. Udał się w listopadzie do Rzymu, gdzie mieszkał kilkanaście lat, kontynuując pracę naukową, tłumacząc „tam Psalmy, Pięcioksiąg oraz większą część listów św. Pawła, oddając się sporadycznie i innym zajęciom” (L. Stachowiak, Rozwój nauk…, s. 44). Zaangażował się w tworzenie Hospicjum Polskiego w Rzymie oraz był rzecznikiem interesów Kościoła pod zaborem rosyjskim; m.in. w 1904 r. zajmował się sprawą używania jęz. polskiego w petersburskim kościele św. Katarzyny. W 1905 r. jako pierwszy polski biskup wizytował parafie polskie w USA. W następnym roku wziął udział w jubileuszu 300-lecia cudownego obrazu NMP w Latyczowie. We wrześniu 1913 r. przeniósł się do Krakowa. Biskup krakowski Adam Stefan Sapieha (1867–1951) nominował go kanonikiem honorowym i archiprezbiterem kościoła Mariackiego. Nad Wisłą kontynuował prace przekładowe ksiąg Pisma Świętego, a w czasie I wojny światowej wszedł w skład zarządu utworzonego w 1915 r. Krakowskiego Biskupiego Komitetu Pomocy dla Dotkniętych Klęską Wojny. Prezesował też powołanemu do życia w 1917 r. krakowskiemu Towarzystwu im. Benedykta XV.

Symon (także pod kryptonimem X. Fas, X FAS) był autorem wielu publikacji o tematyce historycznej i biblijnej. Z dzieł historycznych opublikował m.in. pierwsze opracowanie dziejów petersburskiej RzAD (Academiae Ecclesiasticae Romano-catholicae Petropolitanae origo et fata, „Academia Caesarea Romano-Catholica Ecclesiastica Petropolitana”, Petropoli 1885, s. 13–25) oraz teksty o Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Wileńskiego, kolegiacie i seminarium w Ołyce. Napisał artykuły o ks. Tomaszu Dobszewiczu (1807–1881), bp. łuckim Jerzym Chwalczewskim (zm. 1549) i D. Stacewiczu. W wydanej w 1894 r. w Petersburgu księdze zbiorowej na rzecz Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny Charitas ukazał się jego tekst Z życia i korespondencji ks. Hołowińskiego (s. 50–58). Z przekładów biblijnych wyszły m.in. Biblia to jest Księgi Święte Starego i Nowego Testamentu (Mikołów 1909, t. 1) i List św. Pawła do Rzymian (Kraków 1917). W rękopisie pozostał prowadzony do 1917 r. kilkunastotomowy dziennik.

„Obok żywego temperamentu i wielkich zdolności odznaczał się pracowitością. Oddany był nade wszystko Kościołowi, a do stolicy apostolskiej żywił dziecięcą miłość i przywiązanie” (A. Petrani, Listy do bpa Franciszka Symona, s. 253). Polski muzykolog ks. Eugeniusz Gruberski (1870–1923) dedykował mu swoją Mszę ku czci św. Zygmunta, która została wykonana w 1899 r. w Odessie w jego obecności. O zasługach Symona w ostatnim okresie jego życia pisał w pośmiertnej relacji o. Józef Stanisław Pietrzak (1882– 1954): „Z grobowca dotąd dobija się echo protestu przeciw oderwaniu ziem męczeńskich Podlasia i Chełmszczyzny, jaki na parę tygodni przed zgonem wystosował do katolickich Niemców. Tak, ten czcigodny biskup całe życie o niepodzielnej Polsce mówił i za prawa narodu wszędzie się zastawiał, a w miarę możności tych praw strzegł, bronił zawsze i w Europie i w Ameryce i wszędzie, gdzie byli Polacy – on był wśród nich. […] mimo silnego mrozu, w dniu 18. Lutego na rynku krakowskim, stojąc wśród ludu robotniczego, z wyciągniętą rękę do przysięgi [świadczył], że będzie strzegł wszystkimi siłami praw Polski” (J. S. Pietrzak, Zgon arcypasterza-patrioty, s. 4).

Polski muzykolog ks. Eugeniusz Gruberski (1870–1923) dedykował Symonowi swoją Mszę ku czci św. Zygmunta, która została wykonana w 1899 r. w Odessie w jego obecności.

Zmarł 28 maja 1918 r. w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim w grobowcu archiprezbiterów bazyliki Mariackiej (kw. S).



Bibliografia:
S. L. Piech, Franciszek Albin Symon, w: Polski słownik biograficzny, Warszawa–Kraków 2009, t. 46, s. 240–244 (bibliografia); H. E. Wyczawski, Franciszek Albin Symon, w: Słownik polskich teologów katolickich, red. ks. J. Mandziuk, Warszawa 1983, t. 4, s. 237–239 (pełny wykaz prac); A. Fajęcki, Symon Franciszek Albin, w: Podręczna Encyklopedia Kościelna, t. 37–38, s. 293–294; tenże, Biskupi z naszej Almy. Katalog biskupów spośród b. wychowanków Rz[ymsko]-katolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu od 1842 do 1918, Warszawa 1939, s. 6; M. Godlewski, Z dziejów Rzymsko-katolickiej Akademii Petersburskiej, „Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy” 1938, R. 27, z. 2, s. 65–67; P. Karevičius, Mano gyvenimo ir atsiminimų bruožai, Vilnius 2006, s. 88–91; J. Łach, Ks. Arcybiskup F. A. Symon jako biblista. W czterdziestą rocznicę śmierci, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 1958, R. 11, nr 1, s. 23–37; A. Łosiński, Wizytacje duszpasterskie Księdza Biskupa Franciszka Albina Symona w Rosji, w: Kościół w Rosji i na Białorusi w relacjach duszpasterzy (1892–1926), wybór tekstów i oprac. M. Radwan, Kraków 1999, s. 13–98; A. Petrani, Nauka prawa kanonicznego w Polsce w XVIII i XIX wieku, Lublin 1961, s. 211–217; L. Stachowiak, Rozwój nauk biblijnych w XIX i początku XX wieku (z ogólną charakterystyką okresu międzywojennego), w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, red. M. Rechowicz, Lublin 1977, t. 3, cz. 1, s. 31–66; J. Wasilewski, Arcybiskupi i Administratorowie Archidiecezji Mohylewskiej, Pińsk 1930, s. 124–128; I. Wodzianowska, Rzymskokatolicka Akademia Duchowna w Petersburgu, 1842–1918, Lublin 2007; Listy do biskupa Franciszka Albina Symona, sufragana Mohylewskiego i rektora Akademii Duchownej w Petersburgu, wyd. i opr. A. Petrani, Rzym 1972; „Nowości Illustrowane” 1912, nr 32, 10 sierpnia, s. 2–3 (Nowy proboszcz kościoła Maryackiego, il.), 1918, nr 22, 8 czerwca, s. 2-4 (J. S. Pietrzak, Zgon arcypasterza-patryoty, il.); „Przewodnik Katolicki” 1915, nr 3, 17 stycznia, s. 28–30 (Arcybiskup-Jubilat i Wygnaniec Symon), i 1918, nr 24, 16 czerwca, s. 194 (Ś.p. X. arcybiskup Franciszek Albin Symon); Archiwum Kapituły katedralnej w Krakowie: Spuścizna F. Symona, m.in. sygn. S. Dz. 1–30, S.R. 1–2 (dziennik); Российский Государственный Исторический Архив (RGIA) w Sankt-Petersburgu: F. 821, op. 125, d. 397–399, 422, 424 (nominacje w RzAD); op. 138, d. 51 (biskup sufragan), F. 826, op. 3, d. 79, 88 (życiorys, nominacje w RzAD).