Koło Lekarzy Polskich / Кружок польских врачей. Nieformalne stowarzyszenie naukowe polskich lekarzy, świadczące charytatywną pomoc medyczną jako Opieka Lekarska przy Rzymskokatolickim Towarzystwie Dobroczynności (OL)/ "Медицинская опека" Римско-католического благотворительного общества при церкви св. Екатерины (РКБO).

Idea zawiązania w Petersburgu stowarzyszenia zawodowego lekarzy wyszła od znanego internisty i bakteriologa Witolda Eugeniusza Orłowskiego (1874–1966), od 1903 r. docenta Cesarskiej Wojskowej Akademii Medycznej [Императорская Военно-медицинская академия], potem profesora uniwersytetów w Kazaniu (1907–1918) i Tomsku (1918–1919), w odrodzonej zaś Polsce wybitnego klinicysty, pioniera patofizjologii i biochemii. Pomysł formalnego zrzeszenia grupującego przynajmniej część z ok. 100 praktykujących w stolicy Rosji polskich lekarzy, aby „wytworzyć ściślejszą spójnię i ułatwić wzajemną wymianę myśli w kwestiach naukowo-fachowych” (Z. Sowiński, Rzut historyczny…), zdobył zwolenników zarówno młodszej, jak i starszej generacji medyków. Spośród tych pierwszych w ramach KLP udzielali się Gabryel Sewerin (Severyn), bracia Stefan i Wiktor Rudzcy, stomatolog Jan Kozłowski (1867–1913), Franciszek Bereśniewicz (1868–1931), Piotr Bartoszewicz, balneolog i fizjoterapeuta Zenon Orłowski (1871–1948), ginekolog i położnik Aleksander Karnicki (1872–1935) oraz jego brat okulista Karol (1873–1939). Inicjatywę podjęli też nestorzy polskiego środowiska lekarskiego: położnik i ginekolog Dworu Cesarskiego Mikołaj Strawiński (1846–1907), konsultant Ministerstwa Komunikacji, potem ordynator pierwszego w Rosji szpitala wenerologicznego – Kalińkińskiego [Калинкинская больница] Stanisław Wolański, internista i dyrektor Szpitala Aleksandrowskiego [Александровскя больница] Urban Wierciński (1859–1924), lekarz wojskowy dr Edward Karnicki (1837–1913), wybitny chirurg i ginekolog Józef Kazimierz Ziemacki (1856–1925), profesor uniwersytetów tomskiego i petersburskiego oraz znany działacz polonijny, pionier rosyjskiej balneologii Stanisław Szczepan Zaleski (1858–1923), wybitny chemik i fizjolog Marceli Nencki (1847–1901), twórca praktycznej i teoretycznej szkoły psychiatrycznej i neuropatologicznej Jan Lucjan Mierzejewski (1839–1908) oraz znany inż. chemik, higienista i myśliciel polityczny Szymon Dzierzgowski (1866–1928).

Zdając sobie sprawę z niechętnego stosunku do Polaków ówczesnego gubernatora Petersburga Nikołaja W. Klejgelsa (1850–1916), pełniącego w latach 1888–1895 obowiązki oberpolicmajstra Warszawy, założyciele KLP zrezygnowali z zakładania odrębnego stowarzyszenia i postanowili wykorzystać do swoich celów RzTD jako stowarzyszenie udzielające wszelkiej możliwej pomocy katolickiej ludności miasta. Władze zaaprobowały stosowną zmianę § 2 statutu RzTD, polegającą na dodaniu uwagi, że „dla osiągnięcia celów pomocy lekarskiej ubogim chorym Towarzystwo ma prawo stworzyć […] opiekę lekarską, przyjęcia ambulatoryjne, lecznice ze stałymi łóżkami, narady lekarskie, apteczki dla bezpłatnego rozdawania lekarstw biednym chorym, jak również zastosować wszelkie sposoby okazywania pomocy lekarskiej tymże chorym”. Zapis ten pozwolił 5/18 marca 1901 r. powołać do życia KLP, które pod oficjalną nazwą OL stanowiło w sensie prawnym filię RzTD. Według relacji biochemika z Instytutu Medycyny Eksperymentalnej [Институт экспериментальной медицины], a od 1922 r. pracownika Uniwersytetu Warszawskiego Jana Zaleskiego (1869–1932), incydentalne zebrania polskich lekarzy odbywały się już kilka lat wcześniej w sali bibliotecznej przy kościele św. Katarzyny (chodziło zapewne o powołane w 1884 r. Koło Przyrodnicze).

Liczba członków KLP się zmieniała. W momencie powoływania organizacji do życia liczyła ona 26 osób, po trzech latach – 99, a w szczytowym okresie pod koniec 1906 r. w skład KLP wchodziło 139 osób. Nie wszyscy aktywnie uczestniczyli w pracach koła, wielu nie opłacało obowiązkowych składek. Wybory członków zarządu odbywały się corocznie. Pierwszym prezesem został M. Strawiński, a jego zastępcą S. Zaleski. Funkcję sekretarza naukowego pełnili S. Rudzki, W. Orłowski, następnie zaś wenerolog i dermatolog, przyszły komendant Szpitala Polskiego doc. dr Zdzisław Sowiński (1872–1934), sekretarza administracyjnego zaś dr G. Sewerin (Severyn), dr W. Rudzki, dr Maksymilian Maczewski [Mączewski?] i dr Konrad Uliński (1872 – po 1917). Zadania skarbnika niezmiennie wypełniał U. Wierciński, bibliotekarza – internista i pediatra Stanisław Ostrowski (1868 – po 1917). Członkami doradczymi zarządu byli w różnych okresach: S. Wolański, J. K. Ziemacki, A. Karnicki, W. Rudzki, ginekolog i akuszer prof. dr Szczęsny Mikołaj Raczyński. W skład komisji rewizyjnej wchodzili m.in. Z. Orłowski, F. Bereśniewicz, chirurg i specjalista w zakresie chorób dziecięcych, ordynator szpitala Nikołajewskiego [Николаевская больница] i lecznicy Maksymiljanowskiej [Максимилиановская лечебница] dr Jan Hattowski, Jadwiga Białobłocka, fizjoterapeuta dr Edward Wilamowicz, chirurg dr Wojciech Kozłowski.

Wkładem lekarzy w działalność RzTD była bezpłatna opieka medyczna świadczona osobom ubogim oraz pobierającej naukę młodzieży. Pomoc lekarska nie wyczerpywała jednak aktywności KLP. Raz w miesiącu (wyłączając miesiące letnie) w pomieszczeniach parafialnych kościoła św. Katarzyny odbywały się posiedzenia naukowe. Z reguły omawiano na nich interesujące przypadki medyczne, przeważnie z zakresu chirurgii (J. Ziemacki, W. Kozłowski), chorób wewnętrznych (W. i Z. Orłowscy, dr med. Bolesław Wilamowski) i wenerologii (Z. Sowiński). Prezentacje wzbogacały preparaty makro- i mikroskopowe oraz materiał ilustracyjny. Poza tematami ściśle medycznymi zajmowano się także zagadnieniami z innych dziedzin, m.in.: biologii, klimato- i balneoterapii, fizjologii oka. Podejmowano też kwestie zdrowia publicznego i sytuacji sanitarnej w Petersburgu – przykładem prelekcja S. Dzierzgowskiego w sprawie biologicznego oczyszczania ścieków miejskich. W ramach prac KLP wygłoszono w latach 1901–1907 ponad 100 wykładów i komunikatów naukowych, przyczyniając się walnie do upowszechnienia polskiej terminologii fachowej, ponieważ językiem obrad był polski. Prelekcji wysłuchiwało średnio 21 członków KLP oraz goście – zebrania naukowe miały bowiem otwarty charakter. Organizowano także uroczyste posiedzenia, jak np. 8 listopada 1905 r., fetując 35-lecie pracy zawodowej M. Strawińskiego. Protokoły posiedzeń naukowych i administracyjnych KLP publikował w latach 1902–1907 wydawany w Krakowie (zabór austriacki) „Przegląd Lekarski”; współpraca z tym pismem nie została jednak sformalizowana, nie udało się także utworzyć własnego organu prasowego.

Zapowiedziane w manifeście Mikołaja II (1868–1918) z 17/30 października 1905 r. złagodzenie polityki wewnętrznej caratu skłoniło działaczy KLP do podjęcia próby przekształcenia go w samodzielne i oficjalne stowarzyszenie naukowe – Związek Polski Lekarzy i Przyrodników (ZPLiP). Wysiłek został uwieńczony sukcesem 15/28 maja 1907 r., gdy władze zaaprobowały statut nowej organizacji, będącej według słów pierwszego jej prezesa S. Zaleskiego „potomkiem” KLP.

W gronie KLP powstała też myśl stworzenia nad Newą polskiego szpitala w tym celu powołano specjalny komitet. Inicjatywa ta zmaterializowała się już pod egidą ZPLiP w postaci utworzonego w 1914 r. Polskiego Szpitala.

(przekł. oryginalnego hasła M. Buchalik)
Hasło po redakcji MCK, wersja oryginalna patrz: www.polskipetersburg.ru

Bibliografia:
L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984, s. 386–387 i wydanie ros. Sankt Petersburg 2003; Z. Łukawski, Ludność polska w Rosji 1863–1914, Wrocław 1978, s. 156–157; W. E. Orłowski, Koło Lekarzy Polaków w Petersburgu (1901–1907), „Archiwum Historii Medycyny” 1964, t. 27, z. 4, s. 385–390; Т. М. Смирнова, Польские общества в Санкт-Петербурге: конец XIX – начало XX века, Санкт-Петербург 2013, s. 108–109; Z. Sowiński, Rzut historyczny na powstanie i działalność „Związku Polskiego Lekarzy i Przyrodników” (przedtem w Petersburgu), „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny oraz Historii Nauk Przyrodniczych” 1931, t. 11, s. 207–209; J. Zaleski, Ruch naukowy wśród Polaków w Petersburgu w latach ostatnich, w: Nauka polska. Jej potrzeby, organizacja, rozwój. Rocznik Kasy Pomocy dla osób pracujących na polu naukowem imienia doktora Józefa Mianowskiego, t. 2, Warszawa 1919, s. 553–555; S. Zaleski, Nauka polska w Petersburgu, „Świat” 1913, nr 49, s. 13–15; Związek polskich lekarzy i przyrodników w Petersburgu. Słowo wstępne na I. organizacyjnym posiedzeniu d 18/31 stycznia 1908 przez Prof. Dra Stanisława Zaleskiego, „Przegląd Lekarski” 1908, nr 7, s. 88–89; Kalendarz Katolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu na rok 1904; Kalendarz Polski informacyjno-literacki na rok 1917 i Księga Adresowa Polaków, zamieszkałych w Rosji.