Menżyński Rudolf / Менжинский Рудольф Игнатьевич (1834 – po 1917), absolwent Uniwersytetu Petersburskiego, profesor historii powszechnej i Rosji w petersburskiej Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej (RzAD).

Urodził się w rodzinie szlachcica Ignacego Menżyńskiego. Pochodził z katolickiej (wbrew sugestiom niektórych autorów życiorysu jego syna) rodziny i przywiązanie do tej religii wykazywał w ciągu całego swojego życia w rosyjskiej stolicy. Niewiele wiadomo o jego miejscu zamieszkania oraz wykształceniu. Z pewnością otrzymał jednak dostateczne przygotowanie w domu, które pozwoliło mu na podjęcie studiów na Wydziale Historyczno-Filologicznym Uniwersytetu Petersburskiego, który ukończył w 1859 r. ze stopniem kandydata nauk historycznych. Rok później podjął pracę jako nauczyciel historii w II Gimnazjum w Petersburgu, a w 1860 r. także w kształcącym dziewczęta ziemiańskiego pochodzenia Instytucie Maryjskim [Мариинский институт], gdzie wykładał do września 1864 r.

Menżyński kontynuował pracę pedagogiczną w petersburskich szkołach jako nauczyciel historii. Od 1864 r. wykładał w elitarnym Korpusie Paziów, przemianowanym wówczas w I Gimnazjum Wojskowe [1-я Санкт-Петербургская военная гимназия]. Jego sylwetkę jako wykładowcy dwóch pokoleń elewów tej szkoły skreślił w swych wspomnieniach późniejszy generał major Boris W. Gerua (1876–1942), barwnie opisując prowadzone przez niego wykłady. Pisał m.in.: „Menżyński był Polakiem. W nauczaniu ujawniało się to, gdy dochodziliśmy do panowania Katarzyny II. Nie wybaczając jej rozbioru Polski, wychodził z siebie, jeśli paź nazywał cesarzową wielką. Wzburzony syczał jadowicie na winowajcę: «Druga, w kolejności, druga! Senat nie przyznał jej tytułu wielka! Siadaj». I paź siadał, wiedząc, że zarobił szóstkę lub siódemkę [w 9-stopniowej skali ocen]” (Б. В. Геруа, Воспоминания о моей жизни, t. 1, s. 53).

Menżyński uczył także w żeńskim pensjonacie Andżeliki Truby (1808–1886), na którego potrzeby opracował litografowany skrypt swych wykładów z historii powszechnej, ogłoszony drukiem jako Всеобщая история (Petersburg 1885; 1886‒1887; 1887; 1889; 1895‒1896; 1896-1897; 1900–1901; 1901‒1902). Prowadził też zajęcia na Wyższych Żeńskich Kursach (1890‒1903) przygotowujących do działalności pedagogicznej. Był wraz z żoną wielkim entuzjastą powołania tych kursów i wraz z innymi przedstawicielami inteligencji podpisał się pod prośbą o ich otwarcie (1870). Prowadzone na kursach wykłady z historii powszechnej z lat 1886–1887, 1901–1902 oraz 1902–1903 również ukazały się drukiem (Petersburg 1887, 1902 i 1903) W środowisku petersburskim zyskał opinię dobrego historyka i świetnego pedagoga, starając się nie tylko w żywy sposób prowadzić lekcje, ale też dyskutować ze swymi uczniami. Twierdził, że lekcje historii formują światopogląd uczniów, stąd starannie dopasowywał wykłady do potrzeb swych słuchaczy – uczennic, kadetów, kleryków. Wierny swym przekonaniom pozostawił po sobie w petersburskim środowisku następującą opinię: „Rudolf Ignatiewicz, będąc człowiekiem dobrym i uczciwym, wytrwale trzymał się swych zasad. W swej umiłowanej historii widział nie tylko szkolny przedmiot, ale i sposób postrzegania świata, dlatego też rozmawiał z młodymi kadetami o wielkich bataliach z przeszłości i o sensie życia […]. Skromnej karierze Rudolfa Ignatiewicza wcale to zresztą nie zaszkodziło. Co więcej, poza murami korpusu, w środowisku cywilnych kolegów, także tych uniwersyteckich, zapewnił sobie z czasem reputację dobrego historyka i postępowego pedagoga”. (Т. Гладков, М. Смирнов, Менжинский, Москва 1969, s. 5). Za swą działalność oświatową był wielokrotnie odznaczany przez rząd rosyjski, m.in. orderami św. Anny III kl. (1866), św. Stanisława II kl. z imperatorską koroną (1871). Kolejno także awansował na szczeblu urzędniczym, przechodząc na emeryturę w stopniu radcy stanu (1910). Od 1889 r. należał do Towarzystwa Historycznego przy Uniwersytecie Petersburskim. Był także członkiem honorowym (1885–1894) komitetu przytułku dziecięcego ks. Piotra G. Oldenburskiego (1812–1881).

Ponownie zatrudniony w RzAD został we wrześniu 1873 r. Kierował tam przez 41 lat (1873–1914) katedrą historii powszechnej i dziejów Rosji, będąc najdłużej pracującym wykładowcą tej uczelni. Ceniony i lubiany zarówno przez zarząd RzAD, jak i alumnów zwolnił się na własną prośbę z powodu złego stanu zdrowia w czerwcu 1914 r. Zmarł zapewne wkrótce po przejściu na emeryturę, zapewne dopiero po 1917 r. 

Ożenił się z Marią Szakiejewą, córką Aleksandra W. Szakiejewa (1812–1870), inspektora Szkoły Kawaleryjskich Junkrów, i Anny F. Ewald (1819–1898). Mieli pięcioro dzieci: Annę (ur. 1865), Aleksandra (ur. 1866), który pracował w Ministerstwie Finansów i został rzeczywistym tajnym radcą, Wacława oraz Wierę i Ludmiłę. Z wyjątkiem Aleksandra i Anny rodzeństwo związało się z ruchem rewolucyjnym. Najbardziej znany jest Wacław (1874–1934), absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Petersburskiego, rewolucjonista i działacz partyjny, który po śmierci Feliksa Dzierżyńskiego (1877–1926) był w latach 1926–1934 przewodniczącym Zjednoczonego Państwowego Zarządu Politycznego [Объединённое государственное политическое управление] (OGPU). Z sióstr pochowana na cmentarzu Nowodiewiczym [Новодевичье кладбище] Ludmiła (1876 lub 1878 – 1933) była nauczycielką. Od 1899 r. uczyła wraz z Nadieżdą K. Krupską (1869–1939) w smoleńskiej szkółce niedzielnej. Wraz z siostrą Wierą (1872–1944), która nauczała z kolei w Wasiljeostrowskiej 12-klasowej szkole włączyły się aktywnie w rewolucję 1905 r., po czym przyłączyły się do bolszewików, z którymi uczestniczyły w rewolucji 1917 r. Wiera zarządzała od 1929 r. państwowymi kursami zaocznej nauki języków obcych.

Menżyński odnotowany jest w Petersburgu pod następującymi adresami: ul. Gorochowa [Гороховая ул.] 34 m 26 (1867), 12. Roty [12-ой роты ул.] (obecnie ul. 12. Krasnoarmiejska [12-я Красноарме́йская ул.]) 36 (1894), ul. Iwanowskaja [Ивановская ул.] 9 (1896), w latach 1897–1900 ul. Kabinietskaja [Кабинетская ул.] (obecnie ul. Prawdy [Правды ул.]) 14 m. 9, zaułek Kustarnyj [Кустарный пер.] 4 (1901) oraz tamże pod nr. 8 (1902), latach 1903–1906 ul. Iwanowskaja [Ивановская ул.] 13. Od roku 1907 rodzina Menżyńskich mieszkała w kamienicy czynszowej przy ul. Nikołajewskiej [Николаевская ул.] (obecnie Marata [Марата ул.]) 75 m. 25. Sam Menżyński jako profesor RzAD występuje w księdze adresowej na rok 1917 pod tym właśnie adresem.


Bibliografia:
Генеалогическая база знаний (http://baza.vgdru.com/1/21816/ [dostęp: 15 VI 2015] (fot.); И. В. Сидорчук, Е. А. Ростовцев, Менжинский Рудольф Игнатьевич (bibliografia obejmująca archiwalia), w: Словарь историков Санкт-Петербургского университета (XVIII-XX вв.), https://bioslovhist.spbu.ru/histschool/2205-menzinskij-rudolf-ignatevic.html [dostęp: 29 I 2019]; Т. Гладков, М. Смирнов, Менжинский, Mocква 1967 (http://militera.lib.ru/bio/gladkov_smirnov01/gladkov_smirnov01.html [dostęp: 15 VI 2015]); О. Б. Мозохин, Т. К. Гладков, Менжинский. Интеллигент с Лубянки, Мocква 2005; Д. Шерих, Улица Марата и окрестности, Москва 2012 (http://www.litmir.me/br/?b=207866 [dostęp 15 VI 2015]); I. Wodzianowska, Rzymskokatolicka Akademia Duchowna w Petersburgu, 1842–1918, Lublin 2007; Б. В. Геруа, Воспоминания о моей жизни, Париж, 1969‒1970. t. 1, s. 53 (http://grwar.ru/library/Gerua-memories-I/GM_02.html Русская армия в Великой войне [dostęp 26 IX 2015]); Российский Государственный Исторический Архив w Sankt Petersburgu: F. 821 (Департамент духовных дел иностранных исповеданий МВД), оp. 125 (1800‒1910 гг.), d. 397, оp. 128 (1910‒1917 гг.), d. 192, F. 826 (Канцелярия митрополита римско-католических церквей в России МВД), оp. 3 (1842‒1917 гг.), d. 78, k. 275, 293-93v.