Derewojed Hipolit / (1845 lub 1851?–1892), katolicki działacz społeczny związany z kościołem i parafią św. Katarzyny, administrator w redakcji „Kraju”.

Pochodził z rzymskokatolickiej drobnoszlacheckiej rodziny litewskiego pochodzenia, zamieszkałej w pow. borysowskim gub. mińskiej. Był synem Antoniego, miał brata Wincentego. Po ukończeniu sześciu klas gimnazjum w Mińsku w wieku kilkunastu lat wziął udział w powstaniu styczniowym 1863 r. Należał do oddziału Bolesława Świętorzeckiego (1831–1888), a jego bezpośrednim dowódcą był Kazimierz Laskowski. Za „czynny udział w buncie” skazany został przez wojskowy sąd polowy przy sztabie 119. Kołomieńskiego Pułku Piechoty [Коломенский пехотный полк]. Nie jest znana dokładna sentencja wyroku tego sądu, a jedynie jego konfirmacja przez generała gubernatora wileńskiego Michaiła N. Murawjowa (1796–1866). W jej świetle pozbawiony praw stanu Derewojed skazany został na zesłanie i zamieszkanie w gub. tobolskiej, a jego majątek podlegał konfiskacie. Ten stosunkowo łagodny wyrok uwarunkowany był zapewne jego młodym wiekiem.

29 sierpnia 1864 r. przybył do Omska, gdzie pozostawał pod dozorem policyjnym do roku 1871 (według informacji z lutego 1865 r. otrzymywał zapomogę ze skarbu państwa). Od września 1865 r. do sierpnia 1869 r. zatrudniony był w Omskim Sądzie Okręgowym jako wolnonajemna pomoc kancelaryjna. W podobnym charakterze od 20 lipca 1869 do 11 czerwca 1871 r. pracował w kancelarii Omskiego Sądu Powiatowego. W lipcu 1871 r., zapewne na mocy cesarskiego manifestu z 13/17 maja tego roku zezwalającego części byłych na wyjazd z Syberii do Rosji europejskiej, przeniósł się do Tambowa, gdzie od 24 lipca do 23 grudnia 1872 r. pracował na podobnych jak wyżej zasadach w tamtejszej Izbie Obrachunkowej, otrzymując najwyższe możliwe wynagrodzenie dla wolnonajemnych osób. W 1872 r. wystąpił do III Oddziału z prośbą o zgodę na zamieszkanie w stolicy Imperium, którą uzyskał 28 sierpnia tego roku. Do Petersburga przybył „po kilkoletniej przerwie” w wieku ok. 24–28 lat w celu podjęcia nauki w Instytucie Technologicznym, gdzie studiował już jego brat Wincenty. Prawdopodobnie studiów w ogóle nie podjął lub ich nie ukończył. Osiadłszy nad Newą, zatrudnił się jako urzędnik w Izbie Obrachunkowej. 3 kwietnia 1873 r. wystąpił do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o zgodę na wstąpienie do służby państwowej, rozpatrzoną odmownie już 16 kwietnia. Ostatecznie zgodę taką uzyskał w dniu 20 lipca tego roku.

Będąc gorliwym katolikiem, Derewojed na stałe związał się z kościołem i parafią św. Katarzyny Aleksandryjskiej przy prosp. Newskim [Невский пр.] 32–34. Jego wielką zasługą było ożywienie podupadłego wówczas życia wielonarodowej parafii, zdominowanego przez niemieckich współwyznawców oraz włączenie Polonii w sprawy parafialne w niespotykanym dotąd zakresie. Tło wewnątrzparafialnego sporu stanowiła kwestia zarządu nad majątkiem kościelnym, który za rządów dominikanów systematycznie się powiększał. Zaistniała sytuacja była efektem usunięcia w 1879 r. z funkcji przeora sprawujących opiekę nad kościołem i parafią oo. Dominikanów o. Jakuba Szkiłłądzia (1810–1894). Zastąpił go kierujący jednocześnie przykościelną szkołą żeńską rzekomo niechętny Polakom Austriak o. Konstanty Flöss (ur. 1842), który dobrał sobie jako współpracowników niemieckojęzycznych współbraci. Agitując wśród Polonii, niemającej świadomości swych praw i obowiązków w ramach wspólnoty wiernych, Derewojed namawiał ją do liczniejszego udziału w wyborach do rady parafialnej, składającej się wówczas z proboszcza, wiceproboszcza i obieralnych przez parafian dwóch syndyków. Jak pisał „Kraj” (1892, nr 3) spowodował tym samym „wyzwolenie [ok. 1882 r.] administracji kościelnej od rządów i wpływów niemieckich”. Dzięki niemu stołeczni Polacy poznali bowiem zakres władzy decydujących o majątku parafii syndyków i aktywnie zaczęli wpływać na ich wybór spośród osób ściśle związanych z parafią, o nieposzlakowanej opinii oraz posiadających z racji zajmowanych stanowisk możliwość interweniowania u czynników zwierzchnich w istotnych dla katolickiej wspólnoty sprawach.

Pierwszymi polskimi reprezentantami wspólnoty parafialnej wybranymi na syndyków kościoła św. Katarzyny na skutek aktywności Derewojeda byli senator Karol Gartkiewicz (1839–1904), dr med. Ludwik Krassowski, brat Edwarda Antoniego (1821–1898), znakomitego ginekologa i profesora petersburskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej [Mедико-хирургическaя Aкадемия]. Na ten aspekt działalności skromnego urzędnika skarbowego zwrócił uwagę m.in. historyk Stanisław Ptaszycki (1853–1933). Przez kilkanaście lat wchodził też Derewojed w skład parafialnej komisji rewizyjnej. Jego działania miały istotny wpływ na przygotowanie gruntu pod powołanie w 1884 r. Rzymskokatolickiego Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny (RzTD).

W latach 1882–1885 Derewojed zarządzał kantorem administracyjnym petersburskiego „Kraju”, a następnie pracował jako urzędnik w zarządzie łączącej Rosję na obszarze Ukrainy z austriacką siecią kolejową prywatnej Kolei Południowo-Zachodniej [Юго-Западная железная дорога]. Uchodził za „zacnego litwina, o szczerem, choć nieraz szorstkiem słowie, niedworaka, rzadko umiejącego dopasować się do warunków i okoliczności życia, ale zawsze czynnego i uczynnego, zawsze zagrzewającego do jakiegoś dobrego uczynku, do jakiejś składki, do jakiejś wspólnej roboty” („Kraj” 1892, nr 3).

Do Petersburga przybył jako kawaler, rodziny najprawdopodobniej nie założył.

Zmarł nagle nocą z 13 na 14 stycznia 1892 r. w Petersburgu. Nabożeństwo żałobne w kościele św. Katarzyny i pogrzeb odbyły się 20 stycznia. Jak pisał „Kraj”, był to „jeden z najliczniejszych pogrzebów polaka zmarłego w Petersburgu” od pogrzebu w 1886 r. generała lejtnanta Oktawiana Augustynowicza (ok. 1817–1887), działacza i dobrodzieja RzTD. Trumnę z kościoła na cmentarz nieśli cały czas przyjaciele zmarłego, a pochowany został na rzymskokatolickim cmentarzu Wyborskim. Mowy nad grobem wygłosili nauczyciel szkoły męskiej przy kościele św. Katarzyny i jeden ze stołecznych polskich adwokatów.


Bibliografia:
Список участников восстания 1863–1864 гг., сосланных в Западную Сибирь, по материалам диссертации Мулиной Светланы Анатольевны „Участники польского восстания 1863 года в западносибирской ссылке”, Омск 2005, http://kdkv.narod.ru/1864/Ssilka-ZapSib.html [dostęp: 23 III 2016]; Список дворян – участников польского восстания 1863 года, освобожденных в 1871 году, https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0ahUKEwiN75ml79jLAhWCbxQKHVT1CdkQFggeMAA&url=http%3A%2F%2Fgenealogia.baltwillinfo.com%2Fukr%2F04.pdf&usg=AFQjCNFj0jjRBy4FtoPWVwjXVbMo3AdHQA&cad=rja- [dostęp: 24 III 2016]; „Charitas”. Księga zbiorowa wydana na rzecz R.-K. Towarzystwa Dobroczynności przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, Petersburg 1894, s. 577; S. Ptaszycki, Z moich wspomnień znad Newy, w: Z murów Św. Katarzyny. Księga pamiątkowa b. wychowanek i wychowanków gimnazjów przy kościele św. Katarzyny w Petersburgu, Warszawa 1933, t. 1, s. 55–56; „Kraj” 1892, nr 3, 17/29 stycznia, s. 12, 24 (rozbudowana informacja o zgonie i nekrolog); nr 4, 24 stycznia/5 lutego, s. 21 (pogrzeb); „Gazeta Warszawska” 1892, nr 28, 31 stycznia, s. 3 (informacja o zgonie); Informacje źródłowe z kartoteki powstańców styczniowych Instytutu Historii PAN w Warszawie.