Chyliński Konstanty / Хилинский Константин Владимирович (1881–1939), h. Jastrzębiec, historyk-starożytnik, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, kierownik Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Urodził się 14 października 1881 r. w Żmerynce Wielkiej (pow. mohylowski gub. podolskiej, obecnie ukr. Жмеринка) w pobliżu Winnicy na Podolu, w rodzinie szlacheckiej jako syn Włodzimierza Wincentego, i wywodzącej się z osiadłej na Ukrainie francuskiej rodziny protestanckiej Amalii de Veille. Ojciec był urzędnikiem kolejowym, który szczególne dbał o wychowanie dzieci w polskości. Naukę rozpoczął w gimnazjum polskim w Kijowie, następnie kontynuował ją w Petersburgu w VIII Gimnazjum, które ukończył z wyróżnieniem, otrzymując złoty medal. W 1899 r. zapisał się na Wydział Historyczno-Filologiczny Uniwersytetu Petersburskiego (UP), gdzie za przedmiot swoich studiów wybrał historię starożytną i filologię klasyczną. Studiował pod kierunkiem wybitnych naukowców, takich jak historycy starożytności i filolodzy klasyczni Michaił I. Rostowcew (1870–1952), Fiodor F. Sokołow (1841–1909) i Tadeusz Zieliński (1859–1944) oraz historyk Borys A. Turajew (1868–1920). Podczas studiów napisał swoją pierwszą rozprawę naukową poświęconą historii królestwa Pergamonu, za którą w 1902 r. otrzymał złoty medal. Kolejne prace na temat wojen grecko-perskich, dziejów polityczno-ustrojowych Grecji publikował w językach rosyjskim, włoskim i francuskim. W 1903 r. po ukończeniu studiów został uczelnianym stypendystą. Dorabiał jako wykładowca historii powszechnej od 1903 r. w Wyższej Szkole Sztuk Stosowanych barona Aleksandra L. Stieglitza (1814–1884) [Центральноe училищe технического рисования барона А. Л. Штиглица], w latach 1905–1918 w Żeńskim Instytucie Pedagogicznym [Женский педагогический институт], a w latach 1907–1916 na Wyższych Kursach Żeńskich (tzw. Biestużewskich) [Высшиe женскиe (Бестужевскиe) курсы].

W 1908 r. na podstawie trzech rozpraw naukowych pt. Laoi в Малой Азии [Laoj w Azji Mniejszej] („Журнал Министерства народного просвещения” 1904, marzec, dział V, s. 106–112), Хронография и хронология македонских царей после Александра Великого [Chronologia i chronografia macedońskich królów po Aleksandrze Wielkim] (tamże 1905, styczeń, dział V, s. 1–52) i Предание о начале Ионии [Podania o początkach miast jońskich] (tamże 1908, lipiec, dział V, s. 284–302), uzyskał dyplom I st. z nauk historycznych, odpowiadający austriackiej habilitacji. Kilka miesięcy później wyjechał na dwuletnie studia zagraniczne, podczas których przebywał we Włoszech, w Grecji i Turcji. W trakcie wojaży zwiedzał muzea i stanowiska archeologiczne oraz studiował w bibliotekach literaturę zachodnioeuropejską dotyczącą starożytnej Grecji i Rzymu. W 1910 r. po powrocie do stolicy Rosji podjął pracę na UP, gdzie został zatrudniony jako privat docent w katedrze historii powszechnej na Wydziale Historyczno-Filologicznym. Przede wszystkim wykładał dzieje starożytnej Grecji, odwołując się często do historii republikańskiego Rzymu. W tym samym roku rozpoczął pracę w Instytucie Politechnicznym w Petersburgu im. Piotra Wielkiego [Политехнический институт], gdzie na Wydziale Ekonomicznym wykładał historię powszechną oraz patronował Stowarzyszeniu Studentów Polaków. W latach 1914–1916 wykładał też na utworzonych w 1905 r. przez działacza politycznego i społecznego Nikołaja P. Rajewa (1856–1919) Historyczno-Filologicznych i Prawniczych Wyższych Kursach Żeńskich im. N. P. Rajewa [Историко-филологическиe и юридическиe курсы Н.П. Раева; Санкт-Петербургские высшие историко-литературные женские курсы Н. П. Раева], a wreszcie w latach 1918–1919 w III Instytucie Pedagogicznym [3-й педагогический институт].

Poza pracą zarobkową działał w różnych towarzystwach naukowych, m.in. Cesarskim Rosyjskim Towarzystwie Archeologicznym, Towarzystwie Historycznym przy UP. Był także członkiem utworzonej nad Newą w 1907 r. Polskiej Macierzy Szkolnej, Polskiego Instytutu Oświaty Pozaszkolnej oraz Polskiego Towarzystwa Miłośników Historii i Literatury w Petersburgu. Wybuch rewolucji październikowej 1917 r. przesądził o jego wyjeździe do odradzającej się Polski. Na jego decyzję miała też wypływ tragiczna śmierć syna, podczas ekscesów rewolucyjnych na ulicach Petersburga. Przez pewien czas władze bolszewickie czyniły mu przeszkody i dopiero w marcu 1919 r. mógł opuścić – wraz matką i żoną – Rosję. 

W czerwcu 1918 r. zaangażował się w cykl wykładów letnich dla młodzieży starszej z zakresu polskiej literatury i historii zorganizowany przez Sekcję Szkół Średnich Stowarzyszenia Nauczycieli Polaków w Piotrogrodzie w budynku gimnazjum żeńskiego Towarzystwa Szkoły Średniej w zaułku Ertelew [Эртелев пер.] (obecnie ul. Czechowa [Чехова ул.]) 8.

W Petersburgu mieszkał kolejno w 1908 r. na Wyspie Wasilewskiej [Васильевский остров] przy 5-ej linii [5-ялиния В.О.] 4, w latach 1910–1911 przy ul. Gularnej [Гулярная ул.] (obecnie ul. Lizy Czajkinoj [Лизы Ча́йкиной ул.]) 27, w latach 1913–1914 na stronie Piotrogrodzkiej przy ul. Siezżinskiej [Съезжинская ул.] 33, wreszcie od 1915 do 1917 r. przy ul. Bolszoj Monietnoj [Большая Монетная ул.] 9 a.

Po przybyciu do kraju pojechał do Lublina, gdzie został zatrudniony na nowo powstałym Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (KUL) w charakterze profesora zwyczajnego historii starożytnej na Wydziale Nauk Humanistycznych. Przez dwa lata pełnił obowiązki prorektora lubelskiej uczelni, opracowując projekt jej statutu. Do Polski przywiózł tylko niewielką część swego dorobku naukowego. Był przekonany, że jego prace „poszły na opał pp. bolszewikom”. Pesymizm Chylińskiego okazał się jednak nieuzasadniony, gdyż wszystkie jego prace są nadal dostępne w rosyjskich bibliotekach. W Lublinie zorganizował od podstaw księgozbiór uniwersytecki i w latach 1919–1923 był pierwszym dyrektorem biblioteki. W 1919 r. otrzymał trzy propozycje objęcia katedry historii starożytnej ze Lwowa, z Poznania i Wilna. Tak liczne oferty pracy wynikały z tego, że w niepodległej ojczyźnie brakowało specjalistów w zakresie dziejów starożytnych. Obok Chylińskiego tematyką tą zajmowali się jedynie Ludwik Piotrowicz (1886–1957) w Krakowie i Tadeusz Wałek-Czernecki (1889–1949) w Warszawie. Po dwóch latach wahań postanowił przyjąć ofertę lwowskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza. 3 września 1921 r. został tam mianowany profesorem zwyczajnym w katedrze historii starożytnej. Do jego obowiązków należało pięć godzin wykładu i dwie godziny ćwiczeń seminaryjnych tygodniowo. Obejmując katedrę we Lwowie, nie zerwał jednak związków z KUL i dwa razy w miesiącu dojeżdżał na zajęcia aż do 1935 r.

Wykłady uniwersyteckie Chylińskiego poświęcone problematyce starożytnej Grecji ze względu na jego wyrozumiałość i łagodne traktowanie podczas egzaminów cieszyły się wielką popularnością wśród studentów lwowskiej wszechnicy, a jego seminarium przyciągało tłumy. Garnęli się do niego także Rusini i Żydzi, którym nie robił żadnych trudności wynikających z ich pochodzenia. Słynny egiptolog Kazimierz Michałowski (1901–1981), wówczas asystent w Instytucie Archeologii Klasycznej, uważał, że Chyliński wyraźnie odbiegał od lwowskich profesorów, wychowanków uczelni austriackich i niemieckich, a posiadany przez niego stopień kandydata nauk nie wzbudzał należytego szacunku. Ponadto jego błędy językowe i rusycyzmy narażały go na drwiny ze strony złośliwych słuchaczy, którzy ze względu na jego wygląd i długą czarną brodę nazywali go „królem asyryjskim” lub „Asyryjczykiem”. Spośród 26 wypromowanych przez Chylińskiego doktorów, jego najlepszymi uczniami byli: Kazimierz Zakrzewski (1900–1941), wybitny specjalista w zakresie dziejów Bizancjum, i Stefan Przeworski (1900–1940), archeolog i badacz cywilizacji Hetytów.

W okresie lwowskim Chyliński niewiele publikował. Łącznie ogłosił na łamach „Kwartalnika Historycznego”, „Eosu” i „Hermesa” pięć krótkich prac o charakterze popularnonaukowym. Nie napisał też planowanego od wielu lat podręcznika historii starożytnej, ani nie odbył żadnych podróży naukowych. Coraz bardziej natomiast angażował się w działalność organizacyjną uczelni. W roku akademickim 1929/1930 pełnił zaszczytną funkcję dziekana Wydziału Humanistycznego. Przez wiele lat zasiadał w senacie akademickim i jako członek w różnych komisjach wydziałowych i ogólnouniwersyteckich. Działał też w Towarzystwie Przyjaciół Nauk we Lwowie, Towarzystwie Naukowym KUL, Komisji Filologicznej Polskiej Akademii Umiejętności, Polskim Towarzystwie Orientalistycznym, Polskim Towarzystwie Historycznym i Polskim Towarzystwie Filologicznym, w którym w latach 1925–1927 pełnił funkcję prezesa, a następnie w latach 1933–1939 wiceprezesa.

Po przewrocie majowym z 1926 r. – jako zwolennik marszałka Józefa Piłsudskiego (1867–1935) – włączył się w życie polityczne kraju. Był współzałożycielem Związku Naprawy Rzeczypospolitej, organizacji, której członkowie w 1928 r. zasilili szeregi Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR). Z ramienia BBWR zasiadł w radzie miejskiej Lwowa, zajmując się sprawami oświaty i kultury. W marcu 1935 r. został mianowany podsekretarzem stanu w kierowanym przez Wacława Jędrzejewicza (1893–1993) Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Podlegały mu departamenty szkolnictwa ogólnokształcącego i zawodowego. Minister Jędrzejewicz wspominał go jako człowieka czarującego, łatwego w stosunkach służbowych, spokojnego, opanowanego, z którym współpraca była prawdziwą przyjemnością. 13 października 1935 r. po utworzeniu nowego rządu przez Mariana Zyndrama Kościałkowskiego (1892–1946) Chyliński został powołany na stanowisko kierownika tegoż ministerstwa, które zajmował do 5 grudnia tego roku. Ponownie na nie wybrany zrezygnował z pracy w resorcie w 1936 r. ze względu na pogarszający się stan zdrowia. Po powrocie do Lwowa podjął wykłady, jednak stan jego zdrowia uległ gwałtownemu pogorszeniu.

Był żonaty z Nadzieją Nawrocką, z którą miał syna.

Zmarł we Lwowie 5 lutego 1939 r., a 8 lutego został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim. W miejscu mogiły Chylińskiego (pole nr 20) dokonano powtórnego pochówku, została ona jednak odtworzona około 2020 r.
Za zasługi przy stworzeniu lubelskiego „Ateneum”, czyli KUL wraz z Karolem Jaroszyńskim (1877–1929) otrzymał 12 marca 1921 r. od papieża Benedykta XV (1854–1922) Krzyżem Komandorskim Orderu św. Sylwestra z gwiazdą.

Za wieloletnią służbę i dorobek naukowy był nagradzany Krzyżem Komandorskim z gwiazdą Orderu Polonia Restituta (1936), węgierskim Orderem Zasługi I st., francuskim Krzyżem Komandorskim Legii Honorowej i Krzyżem Korony Rumuńskiej.

Publikacje w POLONIE:

Konstanty Chyliński, Związek miast greckich Azji Mniejszej w końcu V-go wieku, po 1913 (nadbitka)

Konstanty Chyliński, Idea narodowa w starożytnej Grecji : wykład inauguracyjny na uroczystym otwarciu roku akademickiego na Uniwersytecie Jana Kazimierza, 25 października 1922, z pewnymi zmianami i uzupełnieniami, Lwów 1923 (nadbitka)

Konstanty Chyliński, O powstaniu urzędów cenzorów, w: IV. Zjazd Historyków Polskich w Poznaniu 1925. Sekcja 1, Lwów 1926 (nadbitka)

Chyliński, Konstanty, Lysandre et les Milésiens (Diodore XIII 104), Leopoli 1929 (nadbitka)


Bibliografia:
Chyliński Konstanty, w: Czy wiesz kto to jest?, red. S. Łoza, Warszawa 1938, s. 107–108; A. Kijas, Polacy w Rosji od XVIII do 1917 roku. Słownik biograficzny, Poznań 2000, s. 44–45 (bibliografia); Хилинский Константин Владимирович (1881–1939), w: Санкт-Петербургский государственный университет. Биографика, http://bioslovhist.history.spbu.ru/component/fabrik/details/1/616-khilinskij.html [dostęp: 28 IX 2016]; L. Bazylow, Polacy w Petersburgu, Wrocław 1984, s. 390, 436 i wyd. ros. Sankt Petersburg 2003; J. Draus, Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni, Kraków 2007, s. 45, 56, 58, 100, 247; G. Karolewicz, Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie międzywojennym, t. 1–2, Lublin 1996; K. Królczyk, Polscy badacze starożytności na Uniwersytecie Lwowskim (1873–1939) – szkic do portretu, w: Haec mihi in ani mis vestris templa. Studia classica in memory of profesor Lesław Morawiecki, ed. P. Berdowski, B. Blahaczek, Rzezów 2007, s. 23–46; tenże, Konstanty Chyliński (1881–1939), w: Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, red. J. Maternicki, P. Sierżęga, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2014, t. 2, s. 345–364; J. Pisulińska, Doktoraty historyczne na Uniwersytecie Jana Kazimierza 1918–1939, w: Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX wieku, red. J. Maternicki, Rzeszów 2004, t. 1, s. 233–249; taż, Konstanty Chyliński – profesor historii starożytnej na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie (1921–1939), w: Znani i nieznani międzywojennego Lwowa. Studia i materiały, red. M. Przeniosło, L. Michalska-Bracha, Kielce 2007, s. 25–34; J. Róziewicz, Polsko-rosyjskie powiązania naukowe (1725–1918), Wrocław 1984, s. 182, 184, 207, 210; I. Spustek, Polacy w Piotrogrodzie 1914–1917, Warszawa 1966, s. 60, 93, 296; W. Jędrzejewicz, Wspomnienia, oprac. J. Cisek, Wrocław 1993; K. Michałowski, Wspomnienia, Warszawa 1986, s. 53–54; Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1925–1939 we wspomnieniach swoich pracowników i studentów, red. G. Karolewicz, Lublin 1989; J. Smerka, Śp. Profesor Konstanty Chyliński, „Eos” 1939, t. 40, z. 1, s. 1–12; „Gazeta Lwowska” 1934, nr 210, 1 września, s. 1 (Prof. dr Konstanty Chyliński podsekretarzem stanu w min. W. R. i O. P.), 1939, nr 29, 7 lutego, s. 2 (Ś. p. Konstanty Chyliński), nr 31, 9 lutego, s. 3 (Żałobne posiedzenie Senatu U. J. K.); K. Zakrzewski, Śp. Konstanty Chyliński, „Kwartalnik Historyczny” 1939, R. 53, z. 2, s. 373–377; „Głos Lubelski” 1921, nr 105, 21 kwietnia, s. 2 (Zaszczytne odznaczenie); Archiwum KUL w Lublinie: RP, A-6 (Akta osobowe K. Chylińskiego); Державний Архів Львівської області [Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego] (DIALO) we Lwowie: F. 26, op. 5, d. 2016 (Teczka osobowa K. Chylińskiego); Российский государственный исторический архив (RGIA) w Sankt Petersburgu: F. 1349, op. 2, d. 940, k. 21–24 (wykładowca na Politechnice Petersburskiej, 1905 r.); Центральный государственный исторический архив Санкт-Петербурга (CGIA StP) w Sankt Petersburgu: F. 14, op. 1 d. 9783 (К. В. Хилинский, Об оставлении при Университете по кафедре всеобщей истории, 1903 r.), F. 14. op. 1, d. 36468 (Akta osobowe, 1899 r.).